چطور خلاقانه داستان بنویسیم؟

خلاق باشید و خلاقانه بنویسید

نویسندگی خلاق همان نویسندگی است که طبق خلاقیت پیش برود. این یعنی موقعی است که قرار است قلم به دست بگیرید یا اصلا دست به کیبورد بشوید، به جای رفتن پی الگوهای ثابت نویسندگی، کپی کردن از سبک یک نویسنده عادی و مثل همیشه نوشتن، کمی بیشتر فکر کنید و با سبک و سیاق متفاوتی بنویسید.

شاید بتوانم تفاوت نویسندگی با نویسندگی خلاق را در تفاوت شعر با شعر نو بدانم! در واقع نویسندگی خلاق راهکاری برای بیرون آمدن از قالب نویسندگی عادی است. نه اینکه نویسندگی عادی بد باشد ها، نه! اما هدف شما از خواندن این مقاله این است که بفهمید نویسندگی خلاق چیست و خب نویسندگی خلاق همین مثل قبل نبودن‌هاست.

داستان‌نویسی خلاق چیست؟

آیا شما رمان یا داستان‌های کوتاهی را خوانده‌اید و جذب شخصیت‌ها و دنیای تخیلی آن شده‌اید؟ داستان‌ها می‌توانند بسیار مسحورکننده باشند و خوانندگان خود را چنان غرق دنیای خیالی خود کنند که ذهن او تا مدت‌ها درگیر آن باشد. داستان‌های قوی که خوانندگان را تحت تأثیر قرار می‌دهند نشانه‌ای از توانایی نویسنده آن در خلق داستان و به وجود آوردن دنیای فریبنده و سحرآمیز درون آن برای خوانندگان است. داستان‌نویسی خلاق شامل بسیاری از انواع اثرهای ادبی می‌شود. برای مثال، کتاب‌های کودک، رمان‌های بلند و کوتاه، شعر، نمایشنامه، داستان کوتاه و غیره در مقوله داستان‌نویسی خلاق قرار می‌گیرند. ما در این مقاله به توضیح انواع داستان‌نویسی خلاق، عناصر مورد استفاده در آن، نکات مهم در داستان‌نویسی خلاق و شیوه‌های فراگیری آن می‌پردازیم.

انواع داستان‌نویسی خلاق

ممکن است آشکارترین نمونه داستان‌نویسی خلاق را در رمان‌های بلند مشاهده کنیم، اما حوزه داستان‌نویسی خلاق بسیار وسیع‌تر است و شامل بسیاری از آثار ادبی می‌شود. در این قسمت، ما چند مورد از انواع داستان‌نویسی خلاق را شمرده و آن‌ها را به مختصر توضیح می‌دهیم:

• مقاله‌نویسی: درست است که نوشتن مقاله مثل داستان‌نویسی نیست، اما هنوز هم این حوزه نوشتاری نیاز به تفکر خلاقانه دارد. برای مثال، اگر شما بخواهید یک مقاله شخصی یا توصیفی بنویسید یا اگر بخواهید در مقاله‌تان استدلال خود را به خوانندگان ثابت کنید، باید در نوشتن خود مبتکرانه عمل کنید.
• نوشتن ژورنال: فرمت ژورنال‌ها دقیقاً مثل دفتر خاطرات روزانه نیست. بسیاری از دفترهای خاطرات صرفاً وقایع روزانه را ثبت کرده و به شما در یادآوری آن‌ها کمک می‌کنند. در ژورنال نویسی شما خاطرات خود و دیدگاه و احساساتی که در زمان خاصی را تجربه کرده‌اید می‌توانید بنویسید. مسلم است که این کار فراتر از ثبت وقایعی است که در آن روز رخ می‌دهد. به همین دلیل، نوشتن ژورنال نیز در مقوله داستان‌نویسی خلاق قرار می‌گیرد.
• سرودن شعر: با وجود این‌که شعر قالبی بسیار متفاوت از داستان دارد، اما نباید اهمیت آن در حوزه داستان‌سرایی را دست‌کم گرفت. اگر شاعری بخواهد مضمون یا داستان موردنظر خود را در قالب شعری خوش قافیه بگوید، کار او اصلاً آسان نیست. شاید بتوان گفت که خلق یک شعر زیبا نسبت به نوشتن یک داستان هم نیاز به خلاقیت بیشتری دارد.
• داستان‌های کوتاه: به دلیل کوتاه بودن داستان‌های کوتاه، پیگیری توالی رویدادهای رخ داده در آن برای خواننده آسان است. شما می‌توانید حداقل با یک هزار یا دوهزار کلمه هم یک داستان خوب با شخصیت‌های جذاب را خلق کنید.
• نامه‌نویسی: با این که امروزه بیشتر ایمیل جای نامه را گرفته است، اما نوشتن محتویات آن می‌تواند شبیه نامه‌نویسی باشد، مخصوصاً اگر شما بخواهید با یکی از دوستان یا نزدیکان خود مکاتبه کنید. کیفیت نامه‌های شخصی نیز با نوشتن خلاقانه می‌توانند بهبود یابند.
• نوشتن ترانه: مطمئناً فکر می‌کنید که ترانه نویسی با سرودن شعر تفاوت چندانی ندارد، اما در نظر داشته باشید که بیشتر ترانه‌ها برای تولید موسیقی خلق می‌شوند و باید بنابر نوع ابزار موسیقی که همراه با آن سروده می‌شوند به وجود آیند. از این‌رو، ترانه نویسان بسیاری از اوقات مجبور هستند تا از قوه تخیل و ابتکار خود در نوشتن ترانه‌های زیبایی استفاده کنند تا هم با موسیقی مورد نظر خود همخوانی داشته و هم منظور خود را به مخاطبانشان برسانند.
• بلاگ نویسی: در دنیای امروز، بسیاری از افراد می‌توانند ژورنال‌های خود را در قالب بلاگ در اینترنت منتشر کنند. موضوع این بلاگ ها می‌تواند احساسات شخصی نویسنده، دیدگاه کلی او در مورد زندگی یا جوانب متفاوت آن باشد. تفاوت بلاگ نویسی با ژورنال نویسی به غیر از مجازی بودن آن این است که بلاگ ها توسط دیگران هم می‌توانند مشاهده شوند و از این‌رو، نویسنده بلاگ می‌تواند رابطه‌ای تعاملی با خوانندگان خود داشته باشد. این مسأله می‌تواند بر روی نوشتن او و انتخاب کردن موضوعات جدید برای وبلاگ اش نیز تأثیر بگذارد.
• نوشتن آزاد یا پیش‌نویسی: نوشتن آزاد یا پیش‌نویسی یعنی زمانی که نویسنده هرچه به ذهنش می‌آید را روی کاغذ می‌آورد و پیرامون موضوع خاصی نمی‌نویسد. نویسنده زمانی اینکار را انجام می‌دهد تا ایده‌ای برای نوشته اصلی خود بیابد. نوشتن آزاد می‌تواند فرصت مناسبی برای داستان‌نویسی خلاق باشد، چون در این زمان شما در قیدوبند هیچ موضوع خاصی نیستید و این کار حتی می‌تواند ایده‌های جدیدی را در اختیار شما قرار دهد.
• گزارش‌گری: شاید در ابتدا این مسئله که داستان‌نویسی خلاق در گزارش‌گری هم بکار می‌رود کمی دور از ذهن به نظر برسد، اما اصلاً این‌طور نیست. کار اصلی گزارشگران گزارش وقایع و رویدادهایی است که در دنیا رخ می‌دهد. اگر آن‌ها این رویدادها را در قالبی خشک و بدون رنگ و لعاب دادن در نوشته خود ارائه کنند، خوانندگان آن‌ها ممکن است از خواندن آن خسته شده و خیلی مایل به خواندن قطعات خبری دیگر نباشند. داستان‌نویسی خلاق مخصوصاً در نوشتن ستون روزنامه یا بیان نظرات و دیدگاه‌های سردبیران روزنامه بسیار کاربردی است. بنابراین، می‌توان گفت که داستان‌نویسی یک مهارت مهم در گزارش‌گری و روزنامه‌نگاری است.
• نوشتن سخنرانی: سخنرانی‌ها از لحاظ ویژگی ترغیبی و الهام‌بخش بودنشان به نوعی شبیه مقالات هستند، در این‌جا تفاوت مهمی که در سخنرانی‌ها وجود دارد این است که میزان ترغیب و الهام‌بخش بودن سخنرانی‌ها برای مخاطب باید بسیار قوی‌تر باشد. داستان‌نویسی خلاق در نوشتن سخنرانی می‌تواند بسیار مفید باشد، زیرا سخنرانی‌ها به دلیل محدودیت زمانی باید کمی فشرده نوشته شوند. از این‌رو، انتخاب کلمات مناسب و ساختاربندی نوشته سخنرانی باید به طوری باشد که سخنران بتواند در زمان معین هم منظور خود را به شنوندگان برساند و هم آن‌ها را جذب گفته‌های خود کند.

عناصر مهم در داستان‌نویسی خلاق

به این دلیل که داستان‌نویسی خلاق حوزه گسترده‌ای است و شامل آثار ادبی تخیلی و غیرتخیلی می‌شود، عناصری که در آن برای هر دو ژانر تخیلی و غیرتخیلی بکار می‌روند نیز متنوع هستند. ما در این بخش عناصر مورد استفاده مهم برای داستان‌نویسی خلاق را در هر دو ژانر مذکور شرح خواهیم داد.

عناصر مورد استفاده در داستان‌نویسی خلاق در ژانر غیرتخیلی

این عناصر معمولاً زمانی توسط نویسنده استفاده می‌شوند که او بخواهد ژورنال، مقاله، گزارش یا … را بنویسد.

• استفاده از واقعیات در نوشته: در آثار ادبی غیرتخیلی نویسنده نمی‌تواند رویداد یا ایده‌ای را از خود دربیاورد. او باید نوشته خود را براساس واقعیات خلق کند.
• تحقیق کردن درمورد ایده نوشته خود: اگر نویسنده‌ای بخواهد در مورد ایده یا موضوعی مقاله یا گزارشی را بنویسد بهتر است در مورد آن به خوبی تحقیق کند. این کار به او داده‌های حقیقی را ارائه می‌دهد و در صورت اثبات استدلال به او کمک خواهد کرد. تحقیقاتی که در این زمینه انجام می‌شوند می‌توانند اطلاعات کتاب‌ها، مجلات، روزنامه‌ها در مورد موضوعی خاص یا مصاحبات یا حتی تجربیات شخصی خود نویسنده در مورد ایده یا موضوع مورد نظرش باشند.
• گزارش وقایع و رویدادها: در نوشته‌های غیرتخیلی، نویسنده باید بتواند رویدادهای تجربیات شخصی خود را گزارش دهد.
• نوشتن تجربیات و نظرات شخصی: این کار در زمان نوشتن یک مقاله شخصی یا خاطرات بسیار کاربردی است. نویسنده می‌تواند تجربیات، افکار، دیدگاه و احساسات شخصی خود را در نوشته‌اش بگنجاند و آن را جذاب‌تر کند.
• توضیح دادن: نویسنده با توضیح دادن درمورد افکار و احساسات شخصی خود به خواننده می‌تواند او را بیشتر جذب اثر خود کند.
• رعایت قالب مقاله در نوشتن: نوشته‌های غیرتخیلی معمولاً قالب مقاله‌ای دارند و رعایت این قالب در نوشته به خوانندگان کمک می‌کند تا درک آسان‌تری از آن داشته باشند. برای مثال، مقالات شخصی، ژورنالی و ادبی هم دارای قالب مقاله‌ای هستند.

عناصر اصلی مهم در نوشته‌های تخیلی

آثار ادبی مثل داستان‌های کوتاه و رمان‌ها در مقوله نوشته‌های تخیلی قرار می‌گیرند. داستان‌های تخیلی توالی و ساختار خاص خود را دارند. نویسندگان این نوع آثار می‌توانند از چند عامل مهم در نوشته خود استفاده کنند تا آن را زیباتر و جذاب‌تر نشان دهند:

• رشد شخصیت‌ها در داستان: هیچ‌کس نمی‌تواند منکر نقش شخصیت‌ها در داستان شود. شخصیت‌ها روش و وسیله‌ای هستند که داستان شما را پیش می‌برند و می‌توانند ایده اصلی پشت داستانتان را به نمایش بگذارند. همچنین، شخصیت‌های جذاب در کتاب‌ها باعث می‌شوند تا افراد آن کتاب و داستان را به خاطر داشته باشند. شمول خط داستانی در نوشته‌تان که به رشد شخصیتتان می‌پردازد بسیار مهم است، چون رشد شخصیتی و خط داستانی آن می‌تواند تا مدت‌ها در یاد خواننده باقی بماند.
• توسعه داستان: هنر داستانی که در نوشته شما رخ می‌دهد باید به جایی برسد و به جلو حرکت کند. نویسنده در داستان می‌تواند رویدادهای متعدد، تضاد و کشمکش، تنش و بحران را بگنجاند و در نهایت، این خطوط داستانی را به پایان برساند. در نوشتن آثار تخیلی دقت به خطوط داستانی و توسعه آن‌ها بسیار مهم است. اگر نویسنده به خط داستانی اهمیت ندهد و آن‌ها را پیش نبرد، نوشته او مثل اثری خواهد بود که انگار هیچ چیز در آن اتفاق نیفتاده و این امر باعث خواهد شد تا خوانندگان رغبت خود به خواندن آن داستان را از دست بدهند.
• نوشتن دیالوگ‌های خوب: نوشتن دیالوگ‌ها بین شخصیت‌ها بسیار با اهمیت است، زیرا علاوه بر ارائه اطلاعات در مورد داستان، آن‌ها می‌توانند نوع رفتار و دیدگاه شخصیت‌ها را هم ابراز کنند. همه آثار تخیلی خوب باید کمی واقع گرایانه باشند، در غیر این صورت، خواننده ممکن است با آن اثر ارتباط برقرار نکند. نوشتن دیالوگ‌هایی که واقعی به نظر می‌رسند یک عامل مهم در نویسندگی خلاق است. نوشتن این نوع دیالوگ‌ها نه‌تنها در ساختاربندی خود داستان مهم است، بلکه می‌تواند شخصیت‌ها را واقعی‌تر جلوه دهد.
• نوشتن توصیفی: داستان‌های تخیلی می‌توانند شامل صحنه‌هایی شوند که خواننده پیش از این هرگز آن‌ها را مشاهده نکرده است. در این زمان است که نویسنده باید با توصیف جزئیات صحنه (برای مثال، لباس افراد، اشیاء موجود در صحنه، موقعیت اشیا و افراد در صحنه و غیره) آن صحنه را برای خواننده شرح دهد. نوشتن جزئیات مربوط به صحنه و توصیف آن‌ها می‌تواند به تجسم کردن خواننده در مورد آن کمک کند و باعث شود تا خواننده بیش از پیش غرق داستان شود.

چند نکته‌ای مهم برای علاقه‌مندان به داستان‌نویسی خلاق

اگر شما دوست دارید در حوزه داستان‌نویسی خلاق فعالیت کنید و مهارت‌های نویسندگی خود را به بوته آزمایش بگذارید، ما در این‌جا چند نکته مهم را به شما ارائه خواهیم کرد که با کمک آن‌ها می‌توانید در مسیر داستان‌نویسی خلاق پیشرفت کنید:

• کار نیکو از خواندن بیشتر است: در داستان‌نویسی خلاق، نویسندگان می‌توانند از منابع زیادی برای داستان‌های خود الهام بگیرند. نویسندگان یک‌شبه به‌تنهایی به این مهارت نمی‌رسند. درحقیقت، آثار بسیاری از نویسندگان خلاق با الهام گرفتن از آثار دیگر نویسندگان مبتکر خلق شده‌است. شما می‌توانید آثار ادبی نویسندگان بزرگ دیگر که در ژانرهای متنوع نوشته شده‌اند را بخوانید. هرچه شما بیشتر آثار ادبی متنوع را بخوانید در مورد سبک‌های مختلف نویسندگی اطلاعات بیشتری را درخواهید یافت و این کار به خود شما کمک می‌کند تا سبک خاص خود را پیدا کنید.
• همیشه بنویسید: نوشتن زیاد مثل خواندن می‌تواند مهارت‌های نویسندگی‌تان را تقویت کند. سعی کنید از هر چه که به ذهنتان می‌آید برای نوشتن استفاده کنید، چه خوب یا بد. نوشتن به ایده‌پردازی شما نیز کمک می‌کند.
• در داستان خود دیدگاه خاصی را شامل کنید: داستان شما باید محرکی داشته باشد، وگرنه خوانندگان شما انگیزه زیادی برای خواندن آن نخواهند داشت. اغلب، شخصیت اصلی شما می‌تواند محرک اصلی و دیدگاهی باشد که شما از طریق آن داستان و پیام اصلی آن را به مخاطب خود انتقال می‌دهید. بنابراین، سعی کنید حتماً در داستان خود یک دیدگاه معین و منحصربه‌فرد را بگنجانید.
• از شگردهای ادبی در داستان‌نویسی استفاده کنید: استعاره، کنایه و تشبیه جزو انواع شگردهای ادبی هستند که می‌توانند صحنه‌های داستان شما را با قدرت بیشتری نمایش داده و شخصیت‌هایتان را پررنگ‌تر جلوه دهند.
• به مخاطبان خود توجه کنید: خوانندگان بنابر جنسیت و گروه سنی یا حتی منطقه زندگی‌شان می‌تواند دیدگاه‌های بسیار متفاوتی داشته باشند. در نوشتن داستان در نظر گرفتن مخاطبان بسیار مهم است، چون همه آن‌ها ممکن است جذب داستان شما نشوند. آیا داستان شما برای نوجوانان یا بزرگسالان مناسب است؟ آیا شخصیت داستان شما قومیت خاصی دارد؟ در نظر گرفتن این سؤالات به شما کمک می‌کند تا داستان و موضوع خود را با توجه به مخاطبانتان بنویسید.
• بازنویسی کنید: اکثر نویسندگان در نوشته اول خود ممکن است هر آنچه را که می‌خواهند به خواننده انتقال ندهند. اگر شما نوشته اول خود را نوشته‌اید و پس از آن ایده‌ای جدید به ذهنتان رسید که می‌خواهید در داستان بگنجانید، از بازنویسی نوشته خود نترسید. نوشتن داستان و خلق شخصیت‌های جالب نیاز به تفکر و زمان زیادی دارد. بازنویسی به شما کمک می‌کند تا ایده مورد نظر خود را در اثرتان اعمال کرده و داستان را به مطلوب خود بنویسید.
• در یک کارگاه نویسندگی شرکت کنید: شرکت در کارگاه نویسندگی نه‌تنها به شما اجازه می‌دهد تا با نویسندگان دیگر ارتباط برقرار کنید، بلکه آن‌ها می‌توانند نوشته‌های شما را خوانده و در مورد آن‌ها نظرات و انتقادات خود را ارائه دهند. این نظرات و انتقادات به شما کمک می‌کنند تا نوشته خود را بهتر کنید و به‌عنوان یک داستان‌نویس، مهارت‌های خود را افزایش دهید.

شیوه‌های فراگیری داستان‌نویسی خلاق

کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی داستان‌نویسی خلاق

در ایران، کلاس‌ها و دوره‌های نویسندگی خلاق متعددی وجود دارند که این مهارت را آموزش می‌دهند. علاقمندان به فراگیری داستان‌نویسی خلاق می‌توانند هم به‌صورت حضوری و هم غیرحضوری در این کلاس‌ها شرکت کرده یا بسته‌های آموزشی آن‌ها را از وب‌سایت‌های ارائه کننده آن‌ها تهیه کنند. همچنین، در فضای آنلاین منابع گوناگونی برای تقویت مهارت‌های نویسندگی خلاق و نکات آموزشی آن وجود دارد.

کتاب‌های آموزشی مربوط به داستان‌نویسی خلاق

یک روش دیگر برای یادگیری داستان‌نویسی خلاق تهیه و مطالعه کتاب‌های آموزشی مربوط به آن است. در این بخش، ما به معرفی چند کتاب در این زمینه می‌پردازیم.

• همه چیز درباره نویسندگی خلاق: مؤلف این کتاب کرول وایتلی، چارلی شولمن و مترجم آن مهدی غبرایی است. این کتاب در مورد نویسندگی رمان، داستان کوتاه، فیلم‌نامه، سفرنامه، نمایشنامه، شعر، مقاله و غیره اصول آموزشی نوشتن از ابتدا از ایده‌پردازی تا ویرایش آن را توضیح می‌دهد. این کتاب به شما کمک می‌کند تا مهارت‌های نوشتن خلاق خود را در سبک‌های مختلف نویسندگی تقویت کنید.
• نویسندگی خلاق به زبان ساده: نویسنده این کتاب مگی هاماند و مترجم آن مسعود ملکیاری است. در این کتاب، نویسنده با توضیح اصول نوشتن خلاق و ارائه تمرین‌های عملی برای بکارگیری آن‌ها به نویسنده این اصول را آموزش می‌دهد.
• میانبرهای رمان: نویسنده این کتاب عبدالمجید نجفی است. مؤلف این کتاب با ارائه تکنیک‌ها و تجربه‌های شخصی خود به خواننده به او آموزش می‌دهد تا در زمان کوتاهی بتواند پیش‌نویس ابتدایی رمان خود را به وجود بیاورد.