نقاشی‌خط (مقدماتی)

دوره نقاشی‌خط مکتب مهر:

در این دوره که برای علاقه‌مندان به رشته‌ی جذاب و مدرن نقاشی خط آماده شده است استاد محمدسعید نقاشیان به تدریس پرداخته اند. این رشته مناسب هنرآموزانی است که به دوره‌های خوشنویسی علاقه‌مندند و این دوره‌ها را گذرانده و اکنون به دنبال ایجاد کردن طرح‌هایی نو با هنر خوشنویسی خود هستند.

این دوره در دوازده بخش برگزار میشود که سرفصل های آن به شرح زیر است:

درس اول:

خط معلی و تایپوگرافی

درس دوم:

فونت جانان

درس سوم:

ترکیب بندی فونت جانان

درس چهارم:

تزیین اثر

درس پنجم:

تکنیک ورق طلا

درس ششم:

کاربرد دو مداد در طراحی فونت جانان

درس هفتم:

کاربرد دو مداد در طراحی فونت جانان

درس هشتم:

سیاه مشق

درس نهم:

فضاسازی با فونت جانان و رنگ‌آمیزی با گواش

درس دهم:

لایه دوم

درس یازدهم:

رها نویسی

درس دوازدهم:

طراحی با واتر براش

مدرس دوره نقاشی‌خط مکتب مهر:

استاد محمدسعید نقاشیان که در دوره نقاشی خط مکتب مهر به تدریس پرداخته اند دارای مدرک کارشناسی ارشد گرافیک و مدرک درجه دو هنری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.استاد نقاشیان یکی از هنزمندان با تجربه و پر آوازه در زمینه خوشنویسی و گرافیک است که آثار او نه تنها در نمایشگاه های داخلی بلکه در نمایشگاه خارجی نیز شرکت داشته و بسیار پرطرفدار است.

از نمایشگاهایی که آثار او در آنها به نمایش گذاشته شده است میتوان به:

نمایشگاه نقاشی خط در سالن شهرداری استانبول و شهر بورسا در ترکیه در سال 90 ، نمایشگاه نقاشی خط در دانشگاه هنر شهر بیروت در سال 89، نمایشگاه گروهی و ورک شاپ در شهر توره کاناوزه تورینو در ایتالیا در سال 88 و … اشاره کرد.

دنیای به زیبایی نقاشی‌خط

نقاشی‌خط (نقش‌نوشت، نقش خط، نوشت‌نگار) شیوه‌ای است در نقاشی مدرن و خوشنویسی معاصر ایرانی که به تدریج در دهه ۱۳۳۰-۱۳۴۰ خورشیدی توسط برخی از خوشنویسان و نقاشان ایرانی شکل گرفت و تاکنون به حیات خود در عرصه هنر معاصر ادامه داده و در بسیاری از کشورهای منطقه نیز پیروانی یافته‌است. آنان به ترکیبی از خطاطی و نقاشی دست زدند از این رو به این شیوه گاهی خطاشی هم می‌گویند.

نقاشیخط به عنوان مکتبی نوپا و اصیل در هنر معاصر ایران شناخته می شود و خمیر مایه اصلی آن خط و خوشنویسی باتکیه بر وجه تصویرشان بوده و محتوای آثار در شکل و ظاهر بصری آن نشان داده می شود. بنابراین خوانا بودن عبارت، کلمات و جملات هدف اصلی نبوده و هویت بخشی به آثار، از عمده دلمشغولی های هنرمندان این مکتب است.

[read_more id="1" more="مشاهده بیشتر" less="مشاهده چکیده"]

نقاشیخط در واقع نقاشی کردن حروف و کلمات است که بیننده آن را خوشنویسی تلقی می کند هرچند که با روش ها و تکنیک های رایج نقاشی به وجود آمده باشد.

خط نقاشی

خط نقاشی بر اساس شکل گیری واژه است به این صورت که با خط ، نقشی را بیافرینیم و در نهایت اثر نیز بیش از آن که یک اثر خوشنویسی باشد بیانگر تصویر و فرم های شناخته شده در نقاشی باشد. خط نقاشی بر خلاف نقاشیخط ریشه در سده های کهن دارد. بسیاری از خطوط برگردان که در آن ها حیوانات و میوه ها و اشیایی نقش می شدند، از جمله خط نقاشی به شمار می روند.

به هر صورت نقاشیخط و خط نقاشی دو اصطاح مجزا هستند که باید در کاربردشان دقت کرد و با توجه به نیازهای امروز ، باید بیش از پیش به آن ها پرداخت.

تاریخچه

نقاشیخط از دوره قاجار به‌طور جدى آغاز مى‌شود. خوشنويسان اين دوره خط را مى‌نوشتند بعد کپى مى‌کردند و داخل آن را رنگ‌آميزى مى‌کردند و يا گل و بوته مى‌انداختند. در حقيقت نقاشيخط اوليه، کتيبه‌نويسى است. امروزه ما با شکل‌هاى متنوع و جديدى از تلفيق خط و رنگ و نقاشى مواجه هستيم و نقاشي خط امروزه رواج بيشترى يافته و مخاطب خود را پيدا نموده است.

در گذشته برای جلوگیری از هدر رفت کاغذ آن را «زر اندود» می کردند که البته این کار جلوه بیشتری به خطوط می داد ؛ اما به علت کمیابی و گرانی طا ، رنگ جایگزین آن شد. رنگ ها جلوه بیشتری به خطوط می دادند و زیبایی آن را چند برابر می ساختند. از طرفی دیگر پرداختن به خط به طور مستمر و کنتراست شدید رنگ مشکی مرکب و سفیدی کاغذ کمی ملال آور است در نتیجه خوشنویسان به تفنن در آن نیز پرداختند. از مواردی که رفته رفته شکل جدی به خود گرفت استفاده از رنگ می باشد.

با کشف زمینه های خلاقانه سیاه مشق نویسی در دوره قاجار ، هنرهای تجسمی معاصر ایران در دهه چهل شمسی در مسیر تازه و تجربه متفاوتی قرار می گیرد که متاثر از برداشت های آزاد هنرمندان از خوشنویسی و سیاه مشق نویسی است که جریان هنر نقاشیخط را تاکنون تداوم بخشیده است.

خوشنویسانی که در خط و خوشنویسی سرآمد بودند به اینگونه امور تفننی پرداختند ؛ خوشنویسانی همچون محمد حسین شیرازی ، میرزا اسدالله شیرازی ، علینقی شیرازی ، ملک محمد قزوینی و اسماعیل جلایر از این دسته هستند.

اسماعیل جلایر هم می توانست خوشنویسی کند و هم می توانست خط را نقاشی کند و هم این که قطعه خوشنویسی شده را به نقاشی ظریف و زیبایی بیاراید. این هنرمند را می توان مبتکر تلفیق خط و نقاشی دانست. بعد از او به خصوص در دهه 50-1340 مکتب سقاخانه پایه گذاری شد و هنرمندانی همچون مرحوم فرامرز پیل آرام و حسین زنده رودی کارهای نوینی در این زمینه ارائه کردند که تماما نقاشی بود و از دور ها و حرکت ها و چرخش ها و فضاهای خط الهام گرفته بودند.

این پرده ها مورد استقبال دیگر خوشنویسان قرار گرفت و کم کم بعضی از خوشنویسان ابزار نقاشی را به خدمت خط گرفتند و با استفاده از رنگ های گوناگون فرم ها و فضاهای متنوعی ساختند و یا با تکرار فضاهایی از خط یک فرم بصری خاص ساختند که طبعا در این پرده ها خطوط، کیفیت خوشنویسی را رعایت نمی کند بلکه علت نهایی اجرای آن ایجاد یک فضای ذهنی توسط رنگ است.

به این ترتیب می توان گفت که نقاشیخط به عنوان یک مکتب هنری از مکتب سقاخانه زاده شد و امروزه با داشتن بار و غنای تاریخی ، فرهنگی ، هنری و هویت ملی در عرصه هنرهای تجسمی بسیار اهمیت پیدا کرده و جایگاهی جهانی برای خود به دست آورده است.

از اولین پیشروان استفاده از نقاشی خط در دوره معاصر؛ رضا مافی است. رضا مافی در هنر نقاشی‌خط پیشگام بود و در این زمینه به موفقیت بزرگی نائل آمد و برخی او را اولین هنرمند خوشنویسی می‌دانند که بر بوم نقاشی، خط نوشته‌است. او از نخستین کسانی بود که به هنر نقاشی‌خط روی آورد. او تحت تأثیر از مکتب سقاخانه اولین خطاطی بود که با رعایت اصول سنتی خط، آن را در نقاشی مدرن ایران مورد استفاده قرار داد.

در واقع رضا مافی کار نقاشی خط را با آشنایی و خوشنویسی سنتی پایه گذارد. رضا مافی با توجه به امکانات خط نستعلیق و شکسته نستعلیق و سیاه مشق های به جا مانده، توانست روشنگر مسیر باشد. رضا مافی با نوشتن بر زمینه ها از جنس و رنگ‌های متنوع، نقش و نقاشی را در فضای واحد با خوشنویسی مطرح کرد و به اصلاح نقاشی خط را پایه گذاری کرد.

اما به عنوان بنیان گذار نقاشیخط در ایران از محمد احصایی نام برده شده است که در به کارگیری حروف و کلمات صاحب سبک و سیاق خاص و منحصر به فرد می باشد و تاکنون در عرصه داخلی و بین‌المللی درخشیده‌است. او در این رابطه چنین می گوید «هرچند قبل از من ، کسانی چون مرحوم پیلارام ، خط نوشته را دستمایه کارهایشان قرار دادند و نام مکتب «سقاخانه» را بر آن نهادند ، اما فعالیت های من در این راستا و به کارگیری خط نوشته بدین شکل (به عنوان وسیله بیان) مرا از اعضای اولیه و پیشگام این هنر تصویری معرفی نمود و از آن پس بود که ارائه این نحو کار با یاری عزیزانی دیگر چون مرحوم رضا مافی و آقایان افجه ای ، اجلی ، رسولی و چند تن دیگر ، موجب پیدایش مکتبی در هنر معاصر این سرزمین به نام نقاشیخط شد .

از دیگر هنرمندان نقاشیخط می توان از جلیل رسولی ، اسرافیل شیرچی و صداقت جباری و … نام برد.

رابطه نقاشیخط با سیاه مشق

در مکتب نقاشیخط ، سیاه مشق و خوشنویسی به عنوان عناصر تصویری جدید ، ماده اولیه و ایده ای برای خلق و تجربه های نوین قرار گرفت. شاید بتوان گفت مهم‌ترین سنت‌شکنی در رابطه، فرم و محتوا صورت گرفت. در دنیای سنتی، خط وظیفه داشت که مفهوم را به آسان‌ترین، سهل‌ترین، سریعترین و خواناترین وجهی بیان نماید تا در نگاه اول فرم و محتوی و شکل و مفهوم یک جا به بیننده و خواننده القاء شود.

در نقاشیخط ، حروف به عنوان دستمایه اصلی محسوب می شود. در آثار پیلارام اغلب به بافت ترکیب بندی های بدیع ، بیش از محتوا توجه شده و برای ترکیب بندی مطلوب ، قوانین بصری مختلفی رعایت شده است و همین قوانین محتوای آثار او را تحت تاثیر قرار داده و جلوه متفاوتی از ضرباهنگ و ریتم حروف را شکل داده است.

در نقاشیخط خودِ اثر و فضای هنری آن اهمیت می یابد و جدای از درست نویسی حروف ، هنرمند ممکن است که با اصول دقیق و ظرافت های نوشتار حروف آگاهی کاملی نداشته باشد. به عنوان نمونه در آثار حسین زنده رودی ریتم و هماهنگی حروف با نوعی خام دستی اجرا شده است و عنصر حروف دستمایه ای برای جست و جوی فضاها و جلوه های نامتعارفی از ساماندهی اشکال را بوجود آورده است.

در کل هدف از نقاشیخط نمایش زوایای خلاقانه از هماهنگی روابط بصری حروف است که دیده شدن حروف در مفهومی فراتر از خوانده شدن آن صورت می گیرد. امروزه این مکتب با داشتن بار و غنای تاریخی ، فرهنگی ، هنری و هویت ملی، اهمیت بسیاری در هنرهای تجسمی دوره معاصر ایران پیدا کرده و از جایگاهی جهانی نیز برخوردار است.

نقاشیخط و ایجاد تنوع بصری در خطوط

در نقاشی خط، اغلب نوآور ی در کاربرد رنگ، جهت غنای معنای خطِ نوشته شده و انتقال حس و بیان هنرمند و ایجاد تنوع بصری و جذابیت به کار گرفته شده است. مانند کارهای نقاشی خط اسرافیل شیرچی، جلیل رسولی و مهدی فلاح و بسیاری از هنرمندان خوشنویسی که رنگ و طرح و موتیف را در کنار خوشنویسی به کار گرفتند و آثار نقاشی خط را خلق کردند. در واقع عنصر مهم دیگر این کاربرد از خط، همان ویژگی حسّ آمیزی در خطوط اسلامی و ایرانی است.

به طور مثال حس آمیزی خط شکسته و کاربرد آن در مفاهیم معنوی، خیالی و تغزّلی در ارسال پیام بصری، به تجسم بخشیدن شور و احساس و حرکت به هنرمند در اثر کمک می کند و خوانایی نوشتار را کم اهمیّت جلوه می دهد و بدین ترتیب، خط در نقاشی خط و یا گرافیک در عین حفظ و تداوم شئونات سنتی در ّجایگاه هنر دیداری، خلاقیّت بصری می یابد.

کلام آخر اینکه خمیرمایه اصلی این هنر، نقاشی کردن و مصورسازی به وسیله حروف و کلمات و به عبارتی خوشنویسی است که بیشتر از هر چیزی بر وجه تصویری آنها تمرکز می‌شود، بنابراین خوانا بودن عبارات و جملات هدف اصلی هنرمند نیست. نقاشیخط معمولا روی بوم نقاشی با رنگ و روغن و یا اکریلیک انجام می‌گیرد، اما برخی خوشنویسان با استفاده از رنگ‌های گواش، آبرنگ، اکریلیک، مرکب‌های رنگین و ایر براش نیز آثار ارزشمندی را به وجود آورده‌اند.