کاریکاتور(مقدماتی)

هرآنچه که درباره آموزش کاریکاتور باید بدانیم

هنر کاریکاتور خیلی پیش از پیدایش روزنامه‌نگاری و حتی اختراع صنعت چاپ در دنیا رواج داشته و در واقع عمری به درازای تاریخ مکتوب انسان دارد. این هنر در عصر باستان شناخته شده و رواج داشته‌است. اولین کاریکاتورهایی که در آن‌ها مسائل سیاسی و اجتماعی مطرح شد، در حفاری‌های شهر پمپی به دست آمده که تقریباً ۱۹۰۰ سال پیش در زیر گدازه‌های آتش‌فشانی پنهان بود. این کاریکاتورها بر روی ستون‌های سنگی کنده شده بود و در معرض دید همگان قرار داده می‌شد. در قرن اخیر اگر چه در نقاشی‌های نقاشان بزرگ قرن ۱۶ میلادی، از قبیل هولباین، بروگل نقشهای کاریکاتور فراوان به چشم می‌خورد، اما سنت کاریکاتور سازی که اساس آن تأکید بر جنبه‌های خنده‌آور اشخاص، موضوع کاریکاتور است. در قرن ۱۷ میلادی به‌دست آگوستینو کاراچی در ایتالیا پایه‌گذاری شد.

کاریکاتور چیست؟

کاریکاتور تصویری از فرد است که در آن ویژگی‌های ظاهری فرد یا خیلی ساده یا بسیار اغراق‌آمیز جلوه داده می‌شوند. هدف از کشیدن کاریکاتورها می‌تواند تمسخر یا توهین به فردی یا ستایش از او باشد. گاهی اوقات، هنرمندان کاریکاتورها را برای اهداف سیاسی و گاهی اوقات هم آن‌ها را صرفاً برای سرگرمی مخاطبان خود می‌کشند.

سابقه کشیدن کاریکاتور فقط به دوران معاصر محدود نیست و یکی از اثرات کاریکاتورهای قدیمی‌تر را می‌توان به لئوناردو داوینچی، هنرمند قرن پانزدهم ایتالیا نسبت داد. از آن به بعد، کاریکاتور تبدیل به ابزاری برای طنزپردازان شد تا به وسیله آن بتوانند افراد مشهور و سیاست‌مداران را مسخره کنند. کشیدن کاریکاتور هنوز هم در عصر مدرن محبوب است. ما در این مقاله، در مورد انواع کاریکاتور، بازار کشیدن کاریکاتور، نکات مهم در کشیدن کاریکاتور و روش‌های یادگیری آن صحبت خواهیم کرد.همچنین برای آشنایی بیشتر با انواع و تاریخچه کارتون و کاریکاتور میتوانید دوره کارتون و کاریکاتور مقدماتی را از سایت مکتب‌مهر تهیه کنید.

انواع کاریکاتور

هنرمندان کاریکاتور در طول قرن‌ها کاریکاتورهایی را با اهداف و جلوه‌های دیداری متفاوتی کشیده‌اند. کاریکاتورها عموماً به ۴ نوع تقسیم می‌شوند:

• کاریکاتورهای اصلی:

در دوران رنسانس در ایتالیا، برخی از هنرمندان یکدیگر را به چالش می‌کشیدند تا با کشیدن چند خط با مداد بتوانند ویژگی‌های اصلی شخصیت افراد در پیکرنگارهای معروف آن دوران را خلق کنند. این مسئله باعث شد تا نخستین اثرات کاریکاتوری به وجود بیایند.

• کاریکاتورهای طنز:

منبع الهام‌بخش این کاریکاتورها حوزه سیاست است. کاریکاتورهای این‌چنینی عقاید سیاسی هنرمند خالق کاریکاتور را ابراز کرده و می‌توانند توهین‌آمیز باشند. در این کاریکاتورها معمولاً قوی‌ترین یا ضعیف‌ترین ویژگی‌های یک مقام سیاسی به‌طور اغراق‌آمیزی نشان داده می‌شود.

• کاریکاتورهای مضحک:

هدف از این نوع کاریکاتورها پیچیده کردن جلوه‌های دیداری ساده در ایده‌ها و هنر انتزاعی است. تصاویر کاریکاتورهای مضحک بسیار طنز آمیز هستند. برای مثال، هنرمند کاریکاتور می‌تواند منظرهٔ یک نقاشی معروف را به صورت وارونه نشان داده یا عوامل آن را کمی تغییر دهد تا اثری مضحک را به وجود بیاورد.

• کاریکاتورهای مدرن:

دوره کاریکاتور مدرن از دهه ۱۹۴۰ آغاز شد. این نوع کاریکاتورها نه‌تنها با ذوق و سلیقه کشیده شده بودند، بلکه از لحاظ هنری هم زیبا بودند. در این دوره بود که انجمن بین‌المللی هنرمندان کاریکاتور به وجود آمد.

مواد لازم برای کشیدن کاریکاتور

در این بخش مواد لازم برای کشیدن کاریکاتور را معرفی خواهیم کرد:

• ماژیک یا مداد: در عصر مدرن، هنرمندان کاریکاتور معمولاً از ماژیک یا مداد رنگی برای کشیدن کاریکاتورهایشان استفاده می‌کنند. سعی کنید ماژیک‌هایی را انتخاب کنید که خیلی رنگ پس نمی‌دهند.
• کاغذ: اگر قرار است با ماژیک کاریکاتور بکشید، سعی کنید که کاغذ مورد نظرتان از نوعی باشد که جوهر از آن عبور نکند. شما می‌توانید با یک دفتر کاغذ نقاشی یا بطور جداگانه با کاغذهای آچار کار کنید.
• سه‌پایه نقاشی: با این‌که کاریکاتورها مثل نقاشی مناظر نیستند و آن‌ها را می‌توان روی میز یا سطح صاف کشید، سه‌پایه نقاشی کار را برای هنرمندان کاریکاتور راحت‌تر می‌کند و به آن‌ها اجازه می‌دهد تا بیشتر بر روی نقاشی متمرکز شوند. تهیه این مورد اصلاً ضروری نیست، اما می‌تواند به تسهیل کار شما کمک کند.

نکات مهم در کشیدن کاریکاتورها

همان‌طور که گفتیم کاریکاتورها ویژگی‌های جسمانی افراد یا مناظر را خیلی ساده یا بسیار اغراق‌آمیز جلوه می‌دهند. اغلب هدف از این کار ابراز عقیده هنرمند یا مسخره کردن است. یک ویژگی که تقریباً در تمام کاریکاتورها بارز است، طنز بودن آن‌ها است. در کشیدن کاریکاتور نشان دادن ویژگی اساسی فرد موردنظر ممکن است خیلی کار آسانی نباشد. در این بخش، به چند نکته مهم درمورد کشیدن کاریکاتورها را خواهیم پرداخت.

• اغراق کردن در جلوه‌های ظاهری

همه انسان‌ها ظاهری متفاوت با یکدیگر دارند. این تفاوت در جلوه‌های فیزیکی آن‌ها هر کدام را تبدیل به شخصیتی خاص و منحصربه‌فرد می‌کند. ازآنجایی‌که هدف از کشیدن کاریکاتور نشان دادن جلوه‌های ظاهری فرد بطور مبالغه آمیز است، میزان اغراق آمیز نشان دادن این جلوه‌های ظاهری هدف شما از کشیدن کاریکاتورتان را به نوعی نشان می‌دهد.

زمانی که شما می‌خواهید کاریکاتور فردی را بکشید از خودتان این سؤال را بپرسید که کدامیک از ویژگی‌های ظاهری آن فرد توجه شما را بیش از همه جلب می‌کند؟ آیا آن فرد ابروهای کلفتی دارد؟ آیا چشم‌هایش بسیار ریز بوده یا فرورفته‌اند؟ آیا فک وی برای صورتش بسیار بزرگ است یا خیر؟ اگر شما بتوانید ویژگی جالب توجه فرد را تعیین کنید، کار شما در مبالغه در کشیدن ویژگی‌های اصلی آن فرض در کاریکاتور راحت‌تر می‌شود.

• ساده‌سازی

علاوه بر اغراق‌آمیز کردن جلوه‌های ظاهری فرد در کاریکاتور، ساده‌سازی آن‌ها هم بسیار اهمیت دارد. در بسیاری از اوقات، ساده‌سازی برخی از اجزای جسمانی فرد در کاریکاتور به شما کمک می‌کند تا اجزای مورد نظرتان را با اغراق بیشتری جلوه دهید. بنابراین، در زمان کشیدن کاریکاتور یک فرد تصویر او را مشاهده کنید و علاوه بر ویژگی‌هایی که در ابتدا توجه شما را جلب می‌کنند، به ویژگی‌های فیزیکی دیگری هم دقت کنید که خیلی در چهره آن فرد برجسته نیستند. شما می‌توانید حضور این ویژگی‌ها را در کاریکاتور خود به کمترین میزان نشان دهید تا توجه بیننده را به ویژگی‌های مبالغه شده دیگر در اثرتان جلب کنید.

• کشیدن شکل‌های ساده

پس از تعیین ویژگی‌های ظاهری اغراق‌آمیز و ساده‌شده، شما باید به سراغ نحوه کشیدن این ویژگی‌ها بروید. در خیلی از مواقع کشیدن شکل‌های ساده می‌تواند توجه بینندگان را به ویژگی که شما قصد نشان دادن آن را دارید جلب کند. برای مثال، اگر فردی لب‌های کلفتی داشته باشد و این ویژگی در صورت او بیش از حد در چشمان شما بیاید، شما می‌توانید با ساده و بزرگ کشیدن این جزء از صورت آن فرد هم توجه دیگران را به آن جلب کرده و هم به گونه‌ای مضحک کاریکاتور آن فرد را بکشید. همچنین، ساده کشیدن شکل‌های مورد نظرتان می‌تواند مبنایی برای کار شما باشد تا به دلخواه جزئیات بعدی را روی آن اعمال کنید.

• روابط فاصله‌ای بین اجزای کاریکاتور

یک عامل مهم در کشیدن کاریکاتور و بویژه کاریکاتورهای مضحک، رابطه فاصله‌ای بین اجزای صورت یا اندام‌های بدن است. مکان اجزای صورت در کاریکاتور بسیار اهمیت دارد. برای مثال، آیا فاصله بین بینی و دهان یک فرد زیاد یا کم است؟ آیا فاصله بین خط موی سر و ابروهای آن فرد زیاد یا کم است؟ تعیین فاصله بین اجزای صورت به شما در اغراق‌آمیز نشان دادن یا ساده‌سازی کردن اجزای صورت کمک می‌کند. ازاین‌رو، حتماً در کشیدن کاریکاتور این اصل را به یاد داشته باشید.

• تضاد بین جلوه‌های دیداری

در نقاشی‌های عادی از چهره، معمولاً نقاشان حداکثر تلاش خود را می‌کنند که تقارن و تعادل بین اجزای چهره را در نقاشی خود به تصویر بکشند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند تا اثری زیبا را خلق کنند. اما در کاریکاتور هدف معمولاً اغراق و تمسخر است و متقارن نشان دادن اجزای صورت خیلی نمی‌تواند توجه بینندگان آن را به ویژگی مورد نظر هنرمند کاریکاتور جلب کند.

اگر تمام ویژگی‌های جسمانی در کاریکاتور با هم متقارن باشند، ممکن است توجه بیننده به همه آن‌ها جلب شود. این امر ممکن است هدف اصلی کاریکاتور، یعنی اغراق‌آمیز نشان دادن یک یا دو جلوه دیداری را برآورده نسازد. برای افزایش تأثیر کاریکاتور طنز، شما می‌توانید از تقارن بین اجزای صورت بکاهید. برای مثال، شما می‌توانید در زمان کشیدن چشم‌ها آن‌ها را به طوری نشان دهید که یکی بزرگ‌تر از دیگری به نظر برسد. به این صورت، توجه بیننده بیشتر به ویژگی مورد نظر شما جلب خواهد شد. همچنین، این کار باعث خواهد شد تا طرح کاریکاتور شما مضحک‌تر و خنده‌دارتر به نظر برسد.

شیوه‌های یادگیری کاریکاتور

کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی کاریکاتور

در ایران، برای علاقمندان به یادگیری کاریکاتور کلاس‌هایی به صورت حضوری یا دوره‌های آنلاین آموزش کاریکاتور برگزار می‌شود. هنرجویان می‌توانند به‌صورت حضوری و غیرحضوری در کلاس‌ها شرکت کرده یا در دوره‌های آنلاین آموزش کاریکاتور مکتب مهر ثبت‌نام کنند. همچنین، در اینترنت می‌توان ویدئوهای آموزشی متعددی که مربوط به کشیدن کاریکاتور هست را یافت.

کتاب‌های آموزش کاریکاتور

علاوه بر گذراندن کلاس و دوره‌های آموزش کشیدن کاریکاتور، کتاب‌های بسیاری نیز در این زمینه وجود دارند که می‌توانند به شما کشیدن کاریکاتور را آموزش دهند. در این قسمت، ما چند کتاب از این نوع را معرفی کرده و بطور مختصر توضیح می‌دهیم.

• هنر دیوانه‌وار کاریکاتور: کتاب راهنمای اصولی برای کشیدن چهره‌های خنده‌دار (The Mad Art of Caricature!: A Serious Guide to Drawing Funny Faces): مؤلف این کتاب تام ریچموند، یک هنرمند و نقاش کاریکاتور سرشناس است که رازهای کشیدن کاریکاتورهای خوب را در این کتاب به اشتراک می‌گذارد. ریچموند در زمینه کشیدن کاریکاتور و نقاشی‌های مضحک ۲۵ سال سابقه دارد. او در این کتاب به خواننده توضیح می‌دهد که ویژگی‌های موفقیت‌آمیز کاریکاتور چه هستند، در چهره افراد باید به دنبال چه چیزهایی گشت و چگونه باید ویژگی‌های موردنظر در چهره‌ها را طراحی کرد. کتاب هنر دیوانه‌وار کاریکاتور شاید یکی از جامع‌ترین کتاب‌های آموزش کاریکاتور باشد.
• کاریکاتورها (Caricatures): مؤلف این کتاب دیوید آنترام است و او به سادگی همه جوانب خلق کاریکاتورها را در این کتاب توضیح داده‌است. درس‌های این کتاب مرحله به مرحله توضیح داده شده‌اند و همچنین، استفاده از ابزارهای مختلف طراحی، از جمله مداد، خودکار و … در آموزش این کتاب لحاظ شده‌اند.
• کشیدن کاریکاتورها: چگونه کاریکاتورهای خوب را با سبک‌های مختلف خلق کنیم ( Drawing Caricatures: How to Create Successful Caricatures in a Range of Styles): نویسنده این کتاب مارتین پوپ است. در این کتاب، آموزش کشیدن کاریکاتور مرحله به مرحله نشان داده شده‌است. بعلاوه، ابزار مناسب برای کشیدن کاریکاتور و همچنین، سایه زدن و عمیق کردن اجزای چهره نیز در آموزش این کتاب شامل شده‌اند. این کتاب برای افراد تازه‌کار مناسب است و آن‌ها می‌توانند با استفاده از آن و با تمرین و جدیت در زمان کوتاهی تبدیل به نقاشانی ماهر شوند.

دوره آنلاین کاریکاتور مکتب مهر:

این دوره شامل تمامی مبانی کاریکاتور و آموزش کشیدن کاریکاتور است.استاد بهمن عبدی در این دوره تمام سر فصل‌ها را به صورت مبنایی تدریس کرده و علاقه مندان به کارکاتور از سطح مبتدی تا سطوح بالاتر میتوانند از این دوره استفاده کنند.

این دوره در دوازده جلسه برگزار میشود که سرفصل‌های آن به شرح زیر است:

درس اول:

ویژگی های کاریکاتور

درس دوم:

مواد لازم کاریکاتور

درس سوم:

تمرینات نیم رخ

درس چهارم:

وزنه برداری

درس پنجم:

طراحی صورت

درس ششم:

انواع سه رخ

درس هفتم:

سه رخ کودک و افراد مسن

درس هشتم:

کشیدن دست و پا و حالت های صورت

درس نهم:

طراحی پا

درس دهم:

حالت های مختلف صورت

درس یازدهم:

طراحی شخصیت

درس دوازدهم:

شکار سوژه

مدرس دوره آنلاین کاریکاتور مکتب مهر:

استاد بهمن عبدی گرافیست،کاریکاتوریست و پوینمای ایرانی پر آوازه ایرانی در این دوره به تدریس پرداخته اند.استاد عبدی از سال 1353 برای نشریات کاریکاتور میکشد او با مجلاتی  و روزنامه هایی از قبیل مجله کیهان کاریکاتور،روزنامه همشهری،روزنامه جام جم،مجله بهلول و …. همکاری داشته است.

از افتخارات او میتوان به :

• جایزه ویژه مسابقه بین‌المللی کاریکاتور آیدین دوغان ترکیه
• مقام اول هشتمین دوسالانه کاریکاتور تهران در بخش کمیک استریپ
• لوح تقدیر از بیست و یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های ورزشی و تلویزیونی میلان ۲۰۰۳ بخاطر فیلم‌های خنده و ورزش
• مقام دوم در سومین مسابقه سراسری کاریکاتور «عبور و مرور» (۱۳۸۳)
• مقام نخست چهارمین نمایشگاه و مسابقه «هنر، ورزش، المپیک، پارالمپیک» (۱۳۸۷)
• لوح تقدیر از فرهنگستان هنر به پاس حضور مؤثر در عرصه کاریکاتور

و….. اشاره کرد.