مقدمه
خوشنویسی یک هنر و خوشنویس هنرمند آن است. آموزش خط نستعلیق و خوشنویسی نیازمند اطلاعات و مهارت‌هایی است که پیش از اینکه شما تصمیم بگیرید که به این حیطه وارد شوید، باید نسبت به آن‌ها آگاهی داشته باشید. از ابزار اولیه خوشنویسی در خط نستعلیق می‌توان به قلم، دوات و کاغذ خوشنویسی اشاره کرد. در این مقاله به بررسی نکات بیشتری در این زمینه می‌پردازیم؛ پس با ما همراه باشید. ناگفته پیداست که نکاتی که در این مقاله بیان میشود کوتاه بوده و شما برای آموزش بیشتر میتوانید از کتاب آموزش نستعلیق یا ویدئوهایی آموزشی استفاده کنید.
درباره هنر خوشنویسی
خوشنویسی بیشتر در مشرق زمین توسعه یافته است؛ اما اشکال آن را در تمام فرهنگ‌ها می‌توان یافت. واژه خوشنویسی در قرن پانزدهم میلادی به دایره لغات لاتین اضافه شد و پس‌ازآن به‌عنوان یک اصطلاح شناخته شده معروف گشت. خطوط خوشنویسی به‌مرورزمان به تکامل رسیدند و به شکل امروزی خود درآمدند. این سبک زیبانویسی، امروزه بسیار معروف شده و طرفداران بسیاری خصوصاً در ایران‌زمین پیدا کرده است. خوشنویسی، هنر بصری و نوشتاری است که طرفداران خاص خود را دارد. خوشنویسی درواقع به هنر طراحی حروف به اشکال خاص گفته میشود.
انواع خطوط خوشنویسی
در کنار آموزش خط نستعلیق در خوشنویسی، خط‌های متفاوت دیگری نیز وجود دارد که آشنایی با آن‌ها خالی از لطف نیست. در ادامه به معرفی معروف‌ترین این خطوط می‌پردازیم.
خط کوفی
این خط، اولین سبک زیبانویسی است که برای تزئین کلام وحی استفاده شد. ایرانیان از این خط برای تزئین و کتابت قرآن استفاده کردند و به این شیوه خاص نگارش دست یافتند. این خط، بعدها به نام خط کوفی شهرت یافت و در سطح جهان معروف شد.
خط کوفی معلقی یا بنایی
خط کوفی معلقی، صرفاً یک خط تزئینی است و از آن در نگارش کتاب استفاده نمی‌شود. جالب است بدانید که طراحی این خط بر اساس صفحه شطرنج بوده و در بنایی نیز کاربرد دارد.
خطوط دیگر کوفی
ازآنجایی‌که خواندن خط کوفی با دشواری همراه بود، ابن مقله بیضاوی شیرازی دست به ابداع شش نوع خط کوفی زد؛ ازجمله:
- کوفی محقق
این خط برای ثبت قصاید و اشعار به کار می‌رود.
- کوفی زیحان یا ریحانی
از این خط برای کتابت مصاحف استفاده میشود.
- کوفی نسخ
خط نسخ برای کتابت احادیث استفاده می‌شد.
- کوفی ثلث
این خط برای کتیبه‌نگاری و درشت‌نویسی استفاده میشود.
- کوفی بقاع
و درنهایت خط بقاع برای نوشتن و مراسلات استفاده میشود.
خط تعلیق
خط تعلیق سبک دیگر خوشنویسی است که اولین بار در ایران به‌کاربرده شد. این خط اولین خط خوشنویسی اسلامی- ایرانی نیز به شمار می‌آید. در نگارش این خط، کلمات گاه ریز و گاه درشت نوشته می‌شوند و یکنواخت نیستند؛ به این شکل که هرچه به انتهای سطر نزدیک می‌شویم بار ترافیکی کلمات کم میشود.
خط نستعلیق
خوشنویسی نستعلیق برای اولین بار در ایران شکل گرفته و رواج پیدا کرده است. باید بدانید که این نوع خوشنویسی، بسیار زیبا بوده و نشان‌دهنده روح و فرهنگ مردمان ایران است. این خط به‌عنوان عروس خطوط اسلامی شناخته شده و طرفداران بسیاری دارد. در این مقاله تمام آنچه برای شروع یادگیری این خط زیبا احتیاج دارید را برای شما گردآوری کرده‌ایم. البته فراموش نکنیم که آموزش خط نستعلیق بیش از آموزش سایر خطها در ایران اهمیت دارد؛ به همین خاطر این خط بیشتر مورد استقبال کارآموزان قرار گرفته است.
آنچه قبل از آموزش خط نستعلیق نیاز دارید
قبل از آموزش خط نستعلیق، شما باید بدانید که یادگیری یک خط جدید ساده نخواهد بود و به زمان و علاقه احتیاج دارد. خوشنویسی یک هنر است و هنر به‌سادگی به دست نمی‌آید. جهت آموزش نستعلیق، به ابزار و استاد احتیاج دارید. استاد به شما کمک می‌کند تا بهتر بنویسید و اشتباهاتتان را به شما گوشزد می‌کند.
تاریخچه خط نستعلیق
ابداع این خط به میرعلی تبریزی نسبت داده شده است. در رساله‌های قدیمی‌گفته شده است که میرعلی یک شب در خواب، پرواز غازهای وحشی را دید و حرکات خط نستعلیق را از حرکت نرم بدن این پرنده هنگام پرواز الهام گرفت. بعد از ساخت این خط، بیشتر کتاب‌های فارسی با آن نوشته می‌شد.
ابزار آموزش نستعلیق
خوشنویسی به ابزار احتیاج دارد. به‌طورکلی، این ابزار شامل قلم خوشنویسی، جوهر یا دوات و کاغذ خوشنویسی میشود. در ادامه، این ابزارآلات را بررسی خواهیم کرد.
- خودنویس
خودنویس یکی از ابزارهای خوشنویسی است که برای نوشتن انواع متون و اعمال خطها کاربرد دارد. خودنویس به این دلیل استفاده میشود که فشار دست کاهش پیدا کرده و نوشتن ساده‌تر شود. بهتر است برای خوشنویسی نستعلیق از خودنویس فارسی که مخصوص نوشتن از راست به چپ طراحی شده است، استفاده نمایید.
- قلم نی
قلم نی همان قلم‌های معروف خوشنویسی هستند. باید توجه کنید که مرغوب‌ترین نوع قلم نی، از نی دزفولی یا نی خیزران تهیه میشود. قلم مرغوب دارای رنگ سرخ مایل به قهوه‌ای سوخته بوده و کاملاً استوانه‌ای است. قلمی که تهیه می‌کنید باید دارای ضخامت مناسب بوده و قطر سروته قلم نیز نباید اختلاف زیادی داشته باشند. در ضمن باید با فرم دست نیز تطابق داشته باشد.
- کاغذ
کاغذ خوشنویسی برای زیبایی هر چه بیشتر خط، باید ملایم و صاف باشد. کاغذهای زبر و پرزدار یا بیش‌ازحد لغزنده، برای خوشنویسی مناسب نیستند. کاغذهای گلاسه (خصوصاً گلاسه مات) برای خوشنویسی مناسب هستند.
- مرکب
پرکاربردترین نوع مرکب، مرکب مشکی و پس‌ازآن مرکب قهوه‌ای است. ماده سازنده اصلی مرکب، دوده است و از مواد دیگری نظیر صمغ عربی، زاج و مازو نیز برای قوام آمدن آن استفاده میشود. در تهیه مرکب باید مرکب مخصوص خوشنویسی تهیه کنید.
- دوات
دوات به ظرفی می‌گویند که مرکب در آن قرار می‌گیرد. این ظرف نباید زیاد بزرگ باشد و نه کوچک. از بهترین نوع دوات، دوات مسی است که مرکب را سالم نگه می‌دارد؛ دوات مسی از کپک زدن مرکب نیز جلوگیری می‌کند.
- لیقه
لیقه به الیافی گفته میشود که درون دوات قرار می‌دهند تا مرکب را به خود گرفته و آماده استفاده نماید. معمولاً جنس لیقه از ابریشم است. میزان مرکب درون لیقه باید به حدی باشد که در صورت واژگون شدن دوات، مرکب بر روی سطح نریزد.
آموزش غیرحضوری خط نستعلیق
آموزش خط نستعلیق به دو شیوه حضوری و غیرحضوری ممکن است. بهتر است روشی را برای یادگیری خط نستعلیق انتخاب کنید که با آن راحت‌تر هستید و بهتر ارتباط برقرار می‌کنید. آموزش خط نستعلیق به‌صورت غیرحضوری معمولاً به این شکل است که ویدیوهای آماده در اختیار دانشجویان قرار داده میشود و سپس تمرین‌ها توسط استاد، بررسی شده و ایراد دانشجویان رفع میشود.
یکی دیگر از راه‌های آموزش این خط، استفاده از کتاب آموزش نستعلیق است. گرچه استفاده از کتاب، یک روش سنتی است، با این حال، همچنان تاثیر خود را دارد. سرمشق‌هایی از استادان قدیمی، همچون استاد امیرخانی وجود دارد که شاید بهتر از روش‌های جدید فعلی بر روی کارآموزان خط اثرگذار است.
آموزش به دست گرفتن ابزار خوشنویسی
قلم خوشنویسی باید توسط سه انگشت شست، اشاره و انگشت وسط در دست گرفته شود. به این شکل که انگشت وسط تکیه‌گاه قلم میشود و دو انگشت دیگر، هدایت قلم را به عهده خواهند داشت. این نکته را در نظر داشته باشید که انگشت‌ها باید راست باشند و بندهای انگشت خمی‌ده نشوند.
نحوه تراشیدن قلم نی
اولین نکته در تراشیدن قلم نی، استفاده از چاقوی تیز و خوب است. طول برش قلم به محیط قلم بستگی دارد. محیط قلم به اندازه سه برابر قطر آن خواهد بود. برای مثال اگر قطر قلم شما یک سانتی‌متر است، باید به اندازه سه سانتی‌متر از ابتدای قلم به سمت پایین حرکت کنید و چاقو را همان‌جا، عمود بر قلم قرار دهید؛ سپس با شیب مناسب بتراشید.
اصول دوازده‌گانه خوشنویسی
اصول دوازده‌گانه خوشنویسی شامل موارد زیر است:
- ترکیب
- کرسی
- نسبت
- ضعف
- قوت
- سطح
- دور
- صعود مجازی
- نزول حقیقی
- اصول
- صفا
- شأن
خط شکسته‌نستعلیق
در این بخش از مقاله آموزش خط نستعلیق به معرفی خط شکسته‌نستعلیق می‌پردازیم. خط شکسته‌نستعلیق از جدیدترین و یکی از زیباترین خطوط خوشنویسی است. در این خط، بیشتر خطوط از شکستن و رها کردن خط نستعلیق به وجود آمده‌اند. خط شکسته‌نستعلیق، ترکیبی جالب از تندنویسی تعلیق و ظرافت نستعلیق است. یادگیری این خط نسبتاً ساده‌تر از خط نستعلیق خواهد بود.
خط نستعلیق تحریری
در این نوع خط نستعلیق، استخوان‌بندی نستعلیق و اصول اساسی رعایت میشود. این اصول شامل کرسی، ترکیب و نسبت هستند. بااین‌وجود، در خط نستعلیق تحریری به دنبال ایجاد قطعه هنرمندانه نیستیم و ملاک، تنها رسایی و خوانایی خط است.
ابزار خط نستعلیق تحریری
برای خط نستعلیق تحریری به ابزار خاصی احتیاج نخواهید داشت و تنها با در اختیار داشتن یک کاغذ مناسب و خودکار یا مداد، میتوانید آن را اجرا نمایید. یادگیری خط نستعلیق تحریری، شما را برای یادگیری خط نستعلیق آماده می‌سازد.
ضخامت نویسی در خوشنویسی با خودکار
یکی از نکاتی که در خوشنویسی با خودکار اهمیت دارد، ضخامت خط است. ممکن است شما فکر کنید که برای ضخامت نویسی با خودکار نیاز به خودکارهایی با ضخامت‌های متفاوت دارید؛ درصورتی‌که این طور نیست. اگر شما به خط نستعلیق تحریری مهارت پیدا کنید، متوجه میشود که با تغییر در زاویه خودکار و ایجاد کمی فشار بر آن، می‌توان ضخامت‌های متفاوتی را در هنگام نوشتن تجربه کرد.
لیست تعدادی از خوشنویسان و استادان برجسته خط نستعلیق
- میرعلی تبریزی
- غلامحسین امیرخانی
- میرعلی هروی
- میرعماد حسینی
- میرزا غلامرضا اصفهانی
- امیرنظام گروسی
- علی‌اکبر پگاه قزوینی
- حمیدرضا قلیچ خانی
- سید محمد ایشان حسینی
- مجتبی سبزه
- داود رزمجو
- عبدالمجید طالقانی
- سید حمایت الله حسینی
- عزیز الدین وکیلی فوفلزایی
- میر عطا محمد حسینی
- فیض محمد زکریا فیضی کابلی
نتیجه‌گیری و جمع بندی
خوشنویسی شامل نوشتن حروف به شکلی زیبا، رسا و هماهنگ است. خط نستعلیق ازجمله زیباترین خط‌هایی است که در ایران به وجود آمده و رواج دارد. برای اجرای این خط زیبا به ابزاری احتیاج است که در این مقاله به آن‌ها اشاره کردیم.
جهت آموزش خط نستعلیق میتوانید به‌صورت حضوری به مراکز آموزشی مراجعه کرده و یا به شکل غیرحضوری و از هرکجای ایران که هستید به یادگیری این خط زیبا بپردازید. البته کتب آموزشی، همچون گذشته، میتواند علاقه مندان به خوشنویسی را هدایت کرده و الگوگیری از سرمشق‌های استادان برجسته خط که در کتاب‌های آن‌ها به یادگار مانده است، میتواند در بهتر کردن مهارت خوشنویسی کارآموزان بسیار موثر باشد.
