مقدمه

در سال‌های اخیر با گسترش رایانه‌های شخصی و اداری و همچنین نرم افزارهای واژه پرداز، نیاز به نوشتن با خودکار کمتر شده است، اما هنوز هم زیبا نویسی اهمیت زیادی دارد و بسیاری از افراد آن را به عنوان یک امتیاز مثبت تلقی می‌کنند. به همین دلیل، آموزش خوشنویسی با خودکار از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

خوشنویسی با خودکار

خوشنویسی با خودکار هنری است که نسب به خوشنویسی با قلم کاربردی‌تر است. با خودکار می‌‌‌توان به راحتی نوشت بدون اینکه نیاز به قلم و مرکب باشد. برای خوشنویسی با خودکار آموزش لازم است و دانستن حداقل قواعد خوشنویسی و اصول زیبا نویسی ضروری است. شما بدون اینکه بدانید حرکات درست قلم چگونه باید باشد و چطور باید کلمات را کنار هم قرار دهید، نمی‌توانید زیبا بنویسید.

دقت و تمرین صحیح کلید اصلی خوشنویسی است اگرچه نوع نوشتن سلیقه‌ای و شخصی است اما رعایت قواعد ساده نویسی تشخص خاصی به آن می‌‌‌دهد. پس برای این کار نیاز به آموزش و یا بهره گیری از بهترین کتاب آموزش خوشنویسی با خودکار ‌است.

برای خوشنویسی با خودکار به چه امکاناتی نیاز داریم؟

برای خوشنویسی با خودکار نیاز به امکانات زیادی نیست. با یک خودکار یا قلم یا روان نویس، کاغذ، ورق یا دفتر تمرین و زیردستی می‌‌‌توان شروع کرد؛ البته توصیه‌هایی هم وجود دارد. بهترین خودکار برای این کار خودکار با سر ۱.۶ میلی متری است و اینکه در ابتدا بهتر است از روان نویس و خودنویس استفاده نشود. همچنین همه کاغذ‌ها از کاغذ‌های معمولی تا کارت پستال و صفحه اول کتابی که می‌‌‌خواهید هدیه بدهید، مناسب است.

زیردستی شما هم باید به گونه‌ای باشد که با فشار کمی پایین برود تا ضخامت خطوط افزایش یابد. البته این نرمی نباید به اندازه‌ای باشد که کاغذ به آسانی پاره شود. سرمشق خوشنویسی با خودکار، شامل مجموعه‌ای از کلمات بوده که از تیره به روشن برای شما در دفتر تمرین خوشنویسی قرار داده شده اند. با رونویسی از این کلمات می‌توانید با شکل کلی کلمات در نستعلیق با خودکار آشنا شوید.

شما می‌‌‌توانید با مداد از روی‌ آن‌ها تمرین کنید. توجه داشته باشید که حضور فیزیکی برای آموزش الزامی نیست و می‌توانید از کلاس‌های خوشنویسی با خودکار آنلاین استفاده کنید تا در وقت و هزینه شما صرفه جویی شود.

اصول و قواعد خوشنویسی با خودکار

در ادبیات فارسی انواع مختلفی از نگارش و خط وجود دارد، در واقع هنر خوشنویسی دارای چندین سبک مختلف است که از مهم ترین‌ آن‌ها می‌توان به خوشنویسی اسلامی (نستعلیق، کوفی و غیره) ، روان نویسی، خوشنویسی با خودکار و خط تحریری و غیره اشاره کرد.

بیشترین خطی که در آموزش خوشنویسی با خودکار از آن استفاده می‌‌‌شود خط نستعلیق و شکسته نستعلیق است. در خط تحریری به خاطر اینکه با فشار یکسان نوشته می‌‌‌شود، قوت و ضعف‌ها را نمی‌توان به خوبی اجرا نمود اما در انواع خوشنویسی با خودکار با افزایش و یا کاهش فشار می‌‌‌توان با ایجاد نازکی و ضخامت، زیبایی بسیار زیادی به خط داد.

مهم‌ترین قواعد آموزش مقدماتی خوشنویسی با خودکار شامل دوازده گام است که در ادامه به معرفی آن می‌‌‌پردازیم.

1. ترکیب در قواعد خوشنویسی: ترکیب به چگونگی کنار هم قرار دادن حروف، کلمات، سطرها و غیره گفته می‌‌‌شود که علاوه بر نظم، دارای حسن ترکیب مطلوبی نیز باشد.
2. کرسی: به محل نشستن کلمات و حروفی گفته می‌‌‌شود که ظاهری شبیه به هم داشته باشند؛ مانند م، الف، ل
3. نسبت: برخی حروف و کلمات باید نسبت نسبت یا به هم اندازه قلم نگارشی موزون و متاسب نوشته شوند. برای مثال می‌توان به اندازه سر قاف و یا حرف ف اشاره کرد.
4. ضعف: به حالتی گفته می‌شود که از دم یا نیش قلم برای نوشتن حروف و کلمات استفاده شود. یک نمونه از کاربرد آن، زمانی است که می‌‌‌خواهیم حروف و کلمات به هم متصل شوند.
5. قوت: از پهنای کامل قلم برای نگارش حروفی چون د، ف و ق استفاده می‌‌‌شود، که در میان و انتهای کشیده و وسط دوایر این حروف وجود دارد.
6. سطح: برای شروع کشیدنی و یا میانه حروفی مانند ف بلند و کوتاه از مسطح بودن و خشکی سطح قلم استفاده می‌کنیم.
7. دور: به حالتی گفته می‌شودکه قلم را به صورت دورانی روی کاغذ حرکت می‌دهیم. برای نگارش سر حروفی مانند و، ف و ق و دوایر و مانند آن استفاده می‌شود.
8. صعود حقیقی و مجازی: در خوشنویسی دو نوع صعود داریم. وقتی که الف آخر، لام وسط و کاف آخر را در کلمات بکشیم به آن صعود حقیقی گفته می‌شود، غیر آن هر حرفی را که انتهای آن مثل حرف نون کشیده شود، به عنوان صعود مجازی تعریف می‌کنند.
9. نزول حقیقی و مجازی: حرکت این گام بر عکس صعود از بالا به پایین است و در دو نوع نزول حقیقی و مجازی وجود دارد. هر گاه اول حرف ل را کشیده و به پایین بیاوریم، نزول حقیقی است و در حروفی مانند اول حرف ک به سمت مورب و کج نوشته می‌‌‌شود از نوع نزول مجازی است.
10. اصول: به نگارش درست، خوب و ترکیب حروف با هم و کنار هم قرار دادن و استواری‌ آن‌ها به گونه‌ای که قواعد و قوانین خط و خوشنویسی به شکل مطلوبی رعایت شده باشد، اصول خوشنویسی گفته می‌شود.
11. صفا: به مرحله‌ای از خوشنویسی گفته می‌شود که با رعایت اصول و ترکیب خوب، دیگران از دیدن خط شما لذت ببرد.
12. شان: در این گام خوش خطی و زیبایی در نگارش و نظم به اوج خود رسیده است که برای خطاط و مخاطب به راحتی قابل تشخیص ‌است.

میزان فشار بر قلم و روی کاغذ

خط تحریری از طریق ابزار خودکار، مداد و یا روان نویس انجام می‌شود. در خط تحریری، میزان فشار بر قلم کاملا طبیعی است و شما باید تا جایی که می‌توانید راحتی و سهولت را در نوشتن در نظر بگیرید. علاوه بر این، اصل بر این است که ضخامت کلیه اجزای کلمات یکنواخت باشد.

اما در کلاس خوشنویسی با خودکار که نوعی خط تحریری هنری محسوب می‌شود، می‌توانید با رعایت ظرافت و ضخامت همانند خط نستعلیق درشت که با قلم نی نوشته می‌‌‌شود، در بخش‌های مختلف هر واژه از لحاظ ظرافت و ضخامت تفاوت قائل شوید و جذابیت بیشتری به نوشته خود دهید.

در خط تحریری برای شما این امکان وجود دارد که به کمک فشار آوردن بر قلم، در جاهایی از حروف ضخامت بیشتری ایجاد کنید که در این صورت قطعا خط تحریری زیباتر و جذاب‌تری خواهید داشت.

البته باید توجه داشته باشید که مبنای شما برای اینکه تشخیص دهید باید به کدام قسمت‌های قلم فشار بیشتری وارد کنید و همچنین، در کجای تحریر و به چه حروفی فشار اعمال کنید تا ضخیم‌تر نوشته شود، خط درشت است. به این معنی که در همان قسمت‌های از کلمات که در خط نستعلیق با قلم نی کلمه ضخیم‌تر نوشته می‌‌‌شود در خط تحریری هم این کار انجام می‌شود.

در آموزش گام به گام خوشنویسی با خودکار به کارآموزان توصیه می‌شود، برای اینکه بتوانند به خوبی میزان فشار بر قلم روی کاغذ را تنطیم نمایند، یک زیر دستی سفت و سخت انتخاب کنند تا بتوانند به واسطه فشار بر قلم و فشار روی کاغذ ضخامت در نوشته ایجاد کنند. بهترین نوع زیر دستی برای این کار، زیر دستی چرم ‌است.

روش صحیح گرفتن قلم در دست

پیش از اینکه روش صحیح گرفتن قلم در دست در خوشنویسی خودکار را شرح دهیم، به بررسی فاصله مناسب چشم تا صفحه کاغذ و همچنین طریقه صحیح نشستن در خوشنویسی می‌‌‌پردازیم.

فاصله چشم تا صفحه کاغذ در خوشنویسی

با اینکه عوامل زیادی مانند نور، دید چشم و اندازه کلمات در تعیین میزان فاصله تا صفحه کاغذ موثر است، اما بر مبنای اندازه متعارف کلمات، وجود نور کافی و بینایی معمولی، فاصله چشم تا صفحه کاغذ در خوشنویسی فارسی با خودکار را حدود ۲۵ سانتی متر در نظر گرفته اند. توجه داشته باشید رعایت فاصله چشم تا صفحه کاغذ در حفظ سلامت چشم نیز اهمیت زیادی دارد، به همین دلیل به شما توصیه می‌کنیم که از نزدیکی بیش از حد به صفحه کاغذ اجتناب نمایید.

روش درست نشستن در خوشنویسی

روش صحیح نشستن و تمرین کردن در هنگام آموزش خوشنویسی فارسی با خودکار به ویژه تمرینات طولانی مدت، اهمیت زیادی دارد؛ چرا که نشستن نامناسب می‌تواند به ستون فقرات و گردن آسیب جدی و غیر قابل جبران وارد کند. به عنوان مثال، انجام تمرینات بر روی زمین بسیار نامناسب و مضر است و باید پرهیز شود. در مقابل، استفاده از میز شیب دار مخصوص تحریر و یا نشستن بر روی زمین و تکیه دادن به دیوار، روش‌های مناسبی هستند. برای آشنایی بیشتر می‌توانید به کتاب آموزش خط نستعلیق مراجعه نمایید.

روش صحیح گرفتن قلم در دست

همان طور که در تصویر پایین مشاهده می‌کنید، قلم یا خودکار باید در میان دو انگشت شست و اشاره شما قرار گیرد و به انگشت وسط تکیه کند. لازم به ذکر است که قلم را باید قدری راحت در دست بگیرید، زیرا که محکم گرفتن قلم موجب خستگی زود هنگام در حین آموزش و تمرین می‌شود.

قواعد خوشنویسی با خودکار و اتصالات خط نستعلیق در اول، وسط و آخر کلمه

یکی از موارد مهمی که در آموزش خط نستعلیق خودکاری باید به آن توجه داشته باشید، چگونگی اتصالات حروف در جایگاه‌های مختلف واژه است که در این بخش قصد داریم به بررسی آن بپردازیم. به شما توصیه می‌کنیم که برای نخستین گام‌آموزش در خوشنویسی از طریق خودکار، با الفبا و کلمات ساده شروع کنید.

• در نوشتن هر واژه باید خط زمینه را در نظر بگیرید.
• اندازه و شکل درست کلمات حفظ شود.
• اتصال درست بین حروف در واژه‌های مخنلف را رعایت کنید.
• همیشه آخرین حرف اتصال هر واژه موقعیت آن را نسبت به خط زمینه مشخص می‌‌‌کند.
• اگر از کشیده‌ها در جای مناسب استفاده کنید، زیبایی خط شما بیشتر شود.

نحوه نوشتن حروف در خوشنویسی فارسی

همان طور که می‌‌‌دانید، در الفبای فارسی سی و دو حرف وجود دارد که باحذف حروف تکراری ۱۸ حرف به شرح زیر باقی می‌‌‌ماند.

الف، ب، ج، د، ر، س، ص، ط، ع، ف، ق، ل، م، ن، و، ه، ی

در سرمشق خوشنویسی با خودکار مبتدی و همچنین پیشرفته، این حروف را معمولا به سه دسته خورد، کشیده و مدور تقسیم می‌‌‌کنند که طریقه کتابت‌ آن‌ها در خوشنویسی به شرح زیر است.

• حروف خورد شامل الف، د، ر، ط، و، ه.: انتهای این حروف روی خط زمینه قرار می‌‌‌گیرد.
• حروف کشیده شامل ب، ف، ک: این حروف روی خط زمینه کشیده می‌‌‌شود.
• حروف مدور شامل ح، س، ص، ع، ق، ل، ن، ی: قسمتی از این حروف روی خط زمینه و بخشی نیز به صورت نیم دایره زیر خط زمینه قرار می‌‌‌گیرد.
• حرف م تنها حرفی است که به تنهایی در یک گروه قرار می‌‌‌گیرد.

رعایت نکردن زمینه، یک شکل ننوشتن حروف و عدم توجه به اتصالات در نگارش کلمات، یکی از اصلی‌ترین عوامل بد خطی است. هر چه دقت در نحوه نوشتن حروف بیشتر باشد، خط زیبا و جذاب‌تر خواهد بود. قواعد نوشتن حروف در خط نستعلیق به شرح زیر ‌است.

• هر حرفی را می‌توانید بر اساس موقعیتی که در کلمه دارد، در ابتدا، وسط و یا انتهای آن بنویسید.
• بعضی از حروف مانند الف، د، ر، و را تنها می‌توانید به انتهای کلمات بچسبانید.
• حروفی وجود دارد که به شکل‌های مختلف قابل نوشتن هستند که استفاده مناسب از‌ آن‌ها می‌تواند به زیبایی بیشتر خط شما کمک کند.
• حرف ر تنها حرفی است که موقعیت آن نسبت به خط زمینه به اتصال آن به دیگر حروف وابسته ‌است.

قواعد نوشتار تحریری به صورت زیر است:

• تا رسیدن به انتهای اتصال نباید خودکار، قلم یا روان نویس را از روی کاغذ بر دارید.
• شما باید الف و سرکش در مرحله دوم بنویسید.
• در پایان هر کلمه یا اتصال باید نقطه بگذارید.
• کلمات به صورت جدا و بدون در هم رفتگی پشت سر هم نوشته شود.
• فاصله‌ها را به صورت مناسب انتخاب کنید.