مقدمه

سلفژ (به فرانسوی: Solfège ) در حقیقت یک سیستم علامت‌گذاری و تکنیک یادگیری در زمینه موسیقی است که در آن به هر نت یک مقیاس، یک هجای خاص اختصاص داده شده است و در حقیقت، ‌ آموزش سلفژ خوانندگی روشی برای آموزش گوش شماست. اگر شما جزء آن دسته از افرادی هستید که به تازگی وارد دنیای موسیقی شده‌اید، به شما توصیه می‌کنیم برای درک اهمیت سلفژ و تفاوت آن با صداسازی، تا انتهای این مقاله، با ما همراه باشید.

سلفژ چیست؟

سلفژ در واقع توانایی خواندن نت‌ها و بر مبنای هفت هجای آشنای دو-ر-می-فا-سو-لا-سی do-re-mi-fa-sol-la-ti است. این هجاها با نت‌های موسیقی مطابقت دارند و با یادگیری تکنیک سلفژ به راحتی می‌توانید آن‌ها را پشت سر هم بخوانید. در نتیجه، آموزش تئوری توانایی خواندن و نوشتن نت‌های موسیقی را سلفژ می‌نامند.

اولین و طبیعی‌ترین راهی و وسیله‌ای که شما از سلفژ در آن استفاده می‌کنید، صدای خود شماست و اگر اساس یادگیری موسیقی را بر مبنای سلفژ قرار دهید، بعدها یادگیری پیانو و سایر سازها برایتان آسان‌تر خواهد شد.

در واقع، آموزش سلفژ خوانندگی، یک روش آموزشی است که به هنرجو کمک می‌کند تا موسیقی را در ذهن خود بشنود و از وابستگی به متن موسیقی، ساز و رکورد بی‌نیاز باشد. حقیقت این است که سلفژ، آموزش گام، هارمونی و آموزش نت خوانی است و پس از آن هنرجو می‌تواند متن موسیقی را بخوانند و حتی موسیقی را بدون نواخته شدن، در درون خود بشنوند.

اما در دوره‌های آموزش سلفژ خوانندگی، یاد خواهید گرفت که هر نت را با فرکانس یا سیلاب مناسب و خاص خود بخوانید و این امر تا به حدی برای خوانندگی مهم است که بسیاری از کارشناسان در زمینه موسیقی معتقدند تنها عامل موفقیت خواننده، آموزش سلفژ است. در دوره‌های آموزش سلفژ خوانندگی سه مبحث به هنرجویان آموزش داده می‌شود:

1. صدا خوانی

صدا خوانی یا cantati در آموزش سلفژ خوانندگی، شامل یادگیری انواع وزن و الگوهای ریتمی و تکراری آهنگ می‌شود. در این دوره هنرجو، یاد می‌گیرد هر نت را با فرکانس صحیح و دقیق همانگونه که هست بخواند، به طوری که صدایی که از حنجره خواننده خارج می‌شود با صدایی که ساز‌ (به عنوان مثال پیانو) تولید می‌کند، مشابه باشد.

2. وزن خوانی

در وزن خوانی یا parlati، هنرجو با وزن موسیقی‌های مختلف آشنا می‌شود و در واقع این دوره، آموزش خواندن و کشش نت‌هاست. در این دوره ارزش زمانی نت‌ها و ادای زمان درست هر نت آموزش داده می‌شود.

3. دیکته موسیقی

در این بخش از آموزش سلفژ خوانندگی، هنرجو دیکته صدا و ریتم را تمرین می‌کند و پس از آن توانایی شناسایی و نوشتن نت‌ها در موسیقی‌ای که می‌شنود را خواهد داشت.

انواع صدای انسان

در آخرین مرحله از آموزش سلفژ خوانندگی، انواع صدا و جنس صدای انسان آموزش داده می‌شود. به طور کلی صداهای انسان را بر اساس فاصله‌ی بین بالاترین و پایین‌ترین نت صدای فرد، به 6 دسته تقسیم نموده‌اند؛ که سه دسته‌ی سوپرانو، متسو سوپرانو و آلتو برای زنان و 3 دسته‌ی باس، باریتون و تنور برای مردان در نظر گرفته شده است.

• سوپرانو

این دسته از صداها که خود به چهار زیر گروه (کلوراتو، غنایی، دراماتیک و مزو) ‌ تقسیم می‌شود، معمولا زیرترین جنس صدا و بالاترین فرکانس صدای انسان هستند. این نوع صدا در اپرا و موسیقی کلاسیک اهمیت دارد و در بازه صدایی بین C4 و C6 قرار دارد.

• متسو سوپرانو

صدایی میان برد است که هم دامنه آلتو و هم دامنه سوپرانو را پوشش می‌دهد و در بازه صدایی بین A3 و A5 قرار دارد.

• آلتو

آلتو کمترین بسامد در انواع صدای زنانه را دارد و در بازه صدایی F3 و F5 قرار دارد. با وجود اینکه دامنه آلتو بسیار شبیه به میزانسن است، اما صدای آن معمولا ثبات پایین‌تری از مزو دارد.

• تنور

بالاترین نوع صدای مردانه تنور است که در بازه صدایی C3 و C5 قرار دارد. افرادی که این نوع صدا دارند معمولا کنترل بیشتری بر جعل صدای خود دارند.

• باریتون

صدای میانه مردانه است که در بازه صدایی A2 و A4 قرار دارد و ممکن است تا بازه F2 تا C5 گسترش یابد. این نوع صدا هم با دامنه باس و هم تنور همپوشانی دارد و رایج‌ترین نوع صدای مردانه است.

• باس

معمولا در بازه صدایی E2 تا E4 قرار دارد. البته برخی از باس‌ها می‌توانند از C2 تا G4 آواز بخوانند؛ مرحوم نوری چنین صدایی داشتند.

اهمیت یادگیری سلفژ

یادگیری سلفژ نه تنها به خوانندگان کمک می‌کند تا در دنیای بی انتهای موسیقی به خواننده‌ای حرفه‌ای تبدیل شوند، بلکه به نوازندگان و ترانه سرایان نیز کمک می‌کند. دوره‌های آموزش سلفژ خوانندگی به آن‌ها کمک می‌کند تا:

• الگوهای تناوبی در موسیقی را بشناسند.

با وجود اینکه به نظر میرسد هر قطعه موسیقی، منحصر بفرد است اما در واقع، تناوب‌ها یا فاصله‌های میان نت‌ها در موسیقی، تعداد محدودی دارند و با کمک سلفژ می‌توان این تناوب‌ها را در موسیقی تشخیص داد و در نهایت درک عمیق‌تری از ملودی‌ها، روند آکوردها و ساختار آهنگ‌ها داشت.

• نت خوانی و بازخوانی آن را بهبود می‌بخشد.

پس از آموزش سلفژ به راحتی و بدون توجه به نت‌هایی که بر روی پنج خط حامل قرار دارد، می‌توانید نت‌های مورد نظر را بخوانید. حتی می‌توانید بدون نیاز به داشتن ساز، ملودی بنویسند و آن را بهتر تنظیم کنند. ملودی را در ذهن و بدون داشتن متن، بخوانید و حتی برای خواندن نت‌ها دیگر نیازی به داشتن ساز نخواهید داشت.

پس آموزش سلفژ خوانندگی هم برای خوانندگان و هم آهنگسازان ضروری است. نوازندگان نیز می‌بایست این دوره آموزشی را در حد نیاز هر ساز بیاموزند، به عنوان مثال در سازی مانند ویولون که جای نت‌ها مشخص نیست، یادگیری سلفژ می‌تواند به نوازنده کمک کند تا جای دقیق و درست نت‌ها در سازش را پیدا کند.

صداسازی چیست؟

زمانی که آموزش سلفژ خوانندگی نتواند کاری برای صدا و حنجره شما بکند، باید به سراغ صداسازی بروید! صداسازی به معنای پرورش حنجره و صداست به طوری که بتوانید بهترین بازده را از صدایتان داشته باشید.

هنگامی که می‌خواهید آواز بخوانید، باید همزمان هم از امکانات صوتی حنجره و هم از آموزش‌ها و سبک موسیقی‌ مورد نظرتان، برای ایجاد صدایی خوب استفاده کنید و صداسازی به شما کمک می‌کند تا نسبت به توانایی حنجره‌تان برای ایجاد صدا، آگاهی بیابید.

در صداسازی شیوه‌های خواندن انواع نت‌ها با حجم‌های مختلف و استفاده آن‌ها در آواز، آموزش داده می‌شود. در صداسازی انواع تکنیک‌های آواز از قبیل تحریر، ویبره و… و محدوده‌های مختلف صدا از جمله وکال فرای، صدای سینه، صدای میکس (میانی) و صدای سر و شیوه‌های اجرای آن آموزش داده می‌شود.

در عمل عوامل ظریفی باید رعایت شود تا تمام بازه‌های صوتی را بتوان اجرا نمود و تکنیک‌های صداسازی به شما یاد خواهد داد که چگونه بدون اینکه خم و راست شوید، یا رگ‌های گردنتان بیرون بزند و سیاه و کبود شوید، به تمامی وسعت صوتی با هر رنگ و جلوه‌ای، دست پیدا کنید.

تکنیک‌ها و تمرینات صداسازی خوانندگی

اساس صداسازی، تمرینات تنفسی است و تنفس صحیح موجب دلنشین‌تر شدن صدایتان می‌شود. تمرینات صداسازی خوانندگی به دو دسته تقسیم می‌شود: تمرینات تنفسی و تمرینات تار آوایی. برای داشتن صدایی جذاب و قدرتمند نیاز به انجام منظم و مداوم این تمرینات دارید. اما، ما در اینجا به دو دسته تکنیک‌های پایه صداسازی که می‌تواند موجب تقویت بهتر صدای شما شود، اشاره مختصری خواهیم کرد:

1. قوی کردن حنجره

برای تقویت حنجره می‌توانید از تمریناتی مانند شل کردن فک پایین، باز و بسته کردن دهان، چسباندن چانه به سینه، ادای واژه هنگام خروج بازدم، تمرینات نوک زبان استفاده کنید و یا به کمک تغذیه و استفاده از خوراکی‌هایی مانند معجون شیر انجیر، پیاز تنوری یا کبابی، ویتامین C و شربت عسل حنجره‌تان را تقویت نمایید. برای سلامت حنجره‌تان کافئین، دهانشویه و مواد غذایی حساسیت‌زا را هرگز استفاده نکنید.

2. تمرینات پر حجم کردن صدا

تنفس صحیح باعث پر طنین شدن و حجیم شدن صدا می‌شود و تقویت تارهای صوتی و عضلات گلو و حنجره صدا را قویتر می‌کند. برای اینکه حجم صدا تقویت شود می‌توان از تمریناتی مانند تمرین آرامش و ادای حرف “آ” به صورت ممتد و کشیده و یا تمرینات زنگ‌دار شدن صدا و بیان کلماتی مانند منگ، هنگ و کلماتی که به “نگ” ختم می‌شود با آهنگی تودماغی، اشاره نمود.

تفاوت صداسازی و سلفژ چیست؟

تا به اینجا حتما متوجه شدید که سلفژ و صداسازی با هم تفاوت دارند. سلفژ تکنیکی در آواز و روش نام‌گذاری برای فرکانس‌ها و بسامدهای آوایی است و به واسطه آن یاد می‌گیرید چگونه با حنجره نت‌ها را تولید کنید و صدا و زمان ادای آن چگونه باشد و زیر و بمی در هر مرحله در چه موقعیتی ادا می‌شوند. همچنین سلفژ موجب پیشرفت تکنیک Relative Pitch می‌شود که به این معناست شما می‌توانید تنها با شنیدن یک صدا، نت آن را تشخیص دهید. در حالی که صداسازی روش خواندن نتها با حجم‌های مختلف و استفاده از آن در آواز است.

پس اگر دفعه بعدی که برای دوستان خود آواز خواندید و به شما پیشنهاد دادند تا دوره‌های آموزش سلفژ خوانندگی را بگذرانید تا صدایتان خوب شود و یا اینکه چرا فالش می‌خوانی؟ چرا ویبره نداری؟ چرا تحریر بلد نیستی؟ و یا برای پرورش صدای‌تان، کلاس‌های سلفژ را به شما پیشنهاد دادند، اطلاعات‌تان در مورد تفاوت صداسازی و سلفژ را برای آن‌ها بیان کنید، تا تفاوت این دو را متوجه شوند.