مقدمه
از زمان گذشته یکی از سرگرمی‌های مردم در همه سنین، خواندن و شنیدن قصهها و افسانه‌‌‌‌ها بوده است؛ به همین دلیل یادگیری نحوه قصه سرایی و استفاده درست از اصول داستان نویسی در میان مردم بسیار پرطرفدار است و هیچ محدودیت سنی ندارند. این نوع از نوشته‌‌‌‌ها نکات آموزنده و تاثیر گذاری دارند که می‌تواند در زندگی شنونده نقش مهمی داشته باشد. در صورتی که در داستان نویسی استعداد دارید یا به این حرفه علاقه‌مند هستید، بهتر است بدانید که نگارش قصهها نیازمند استفاده از اصول خاصی است تا در نهایت اثری بدون نقص و تاثیر گذار به وجود بیاید.
در ادامه شما را با برخی از مهم‌ترین اصول داستان نویسی آشنا می‌کنیم البته یکی از راه‌های آموزش این اصول و نحوه استفاده از آن‌ها، شرکت در کارگاه داستان نویسی است.
آشنایی با ساختار داستان
برای آموزش اصول داستان نویسی باید با انواع قصهها آشنا باشیم تا بتوانیم به صورت صحیح‌تر و مفیدتری از این اصول استفاده کنیم. ساختار انواع داستان‌ها با توجه به سبک آن‌ها متفاوت است اما در حالت کلی شامل سه بخش شروع، میانه و پایان است. هر سه بخش اثر باید متناسب با هم باشند. در آثار اغلب نویسندگان مرحله اول که بخش شروع است حدود 2 برابر مرحله آخر که بخش پایان است، حجم دارد. البته بخش شروع نباید به اندازه‌ای باشد که حجم کمی برای بخش میانی که بخش اصلی است بماند.
در حالت کلی تناسب بخش‌های محتوا را باید هوشمندانه مرتب کنید تا هر بخش علاوه بر اینکه هدف و مقصود خود را به مخاطب انتقال می‌دهد، به محتوای بخش‌های دیگر آسیب نرساند. نکات مربوط به ساختار و اصول داستان نویسی بسیار زیاد است که شما می‌توانید در کلاس‌های اصول داستان نویسی به طور کامل با آن‌ها آشنا شوید.
انواع داستان
به طور کلی داستان‌ها به انواع زیر تقسیم بندی می‌شوند:
- داستان کوتاه
این مورد دارای حجم کوتاهی است که معمولا حدود 3500 الی 12000 کلمه را شامل می‌شود. در این نوع نویسنده فقط به بیان بخشی از حوادث و وقایع می‌پردازد و یکی از نکات مهم در آن توانایی ایجاز و اختصار متن است. نویسنده باید در کم‌ترین زمان و با استفاده از کم‌ترین کلمات مفهوم مورد نظر را به مخاطب خود انتقال دهد. از بهترین نویسندگان این سبک می‌توان به آنتوان چخوف، گی دو موپاسان، سر آرتور کانن دویل و… که در سطح جهان مشهور هستند و محمدعلی جمال زاده، جلال آل‌احمد، سیمین دانشور و… که در سطح ایران نام آور هستند اشاره کرد.
- داستان بلند
در این سبک هم مانند سبک قبلی مفهوم و معنی بسیار پر اهمیت است اما تفاوتی که وجود دارد در محدودیت حجم داستان است. در این سبک از داستان نویسی که به صورت حرفه‌ای در کارگاه‌های داستان نویسی یا کلاس‌های داستان نویسی آموزش داده می‌شود معمولا هیچ محدودیتی برای حجم داستان وجود ندارد. البته باید توجه شود که معنی اثر به خاطر حجم زیاد تحت الشعاع قرار نگیرد و برای افزایش حجم مطالب بی اهمیت و غیر مفید افزوده نشود.
در این سبک اشخاص پیوسته در حال حرکت هستند، به عبارت دیگر نسبت به سبک کوتاه، شخصیت پردازی بیشتری صورت می‌گیرد و تاحدی مشابه به خصوصیات رمانها است. از بهترین نویسندگان جهانی این سبک می‌توان به لئو تولستوی و فرانتس کافکا از نویسندگان ایرانی به صادق هدایت و بزرگ علوی اشاره کرد.
- رمان
رمان خصوصیاتی مابین بین داستان کوتاه و داستان بلند دارد. تعداد کلمات در رمان می‌تواند در حدود 50 هزار کلمه باشد. رمانها در طی دو قرن گذشته پیشرفت بسیاری کردند و به یکی از مهم‌ترین آثار ادبی تبدیل شدند. این آثار ممکن است از سبک بلند، تعداد کلمات بیشتر یا کمتری داشته باشند. از بزرگترین رمان نویسان ایرانی می‌توان به نادر ابراهیمی، محمود دولت آبادی، علی محمد افغانی و.. اشاره کرد.
- داستانک
در این سبک نویسنده باید توانایی انتقال هدف و منظور خود را در چند خط یا نهایتا در یک صفحه به مخاطب منتقل کند. نویسنده باید برای جذاب نمودن اثر از عناصر مختلفی که غافلگیر کننده باشند یا عناصری که دارای طنز هستند استفاده کند. علاقه مندان خلق این نوع آثار می‌توانند با شرکت در کلاس داستان نویسی با عناصر مورد نیاز و پرکاربرد این سبک آشنا شوند.
- داستان فیلمی یا عکسی
این سبک از آثار اولین بار در وب سایت‌‌‌‌هایی مثل آپارات یا یوتیوب که برای اشتراک ویدیو ساخته شده بودند به وجود آمدند و منشتر شدند. در این سبک که در میان نسل جوان‌تر بسیار محبوب شده است از شخصیت‌های معروف فیلمها یا انیمیشن‌ها و… که در بین مردم شناخته شنده هستند استفاده می‌شود. برای تولید این نوع اثر مجموعه‌ای از عکس‌ها یا فیلم‌‌‌‌هایی که شخصیت مورد نظر در آن حضور دارد به صورت پس زمینه قرار می‌گیرد و یک متن که دیالوگ شخصیت است، به صورت زیرنویس در هر عکس یا فیلم گذاشته می‌شود. با کنار هم قرار گرفتن این عکس‌ها یا فیلمها محتوای آن فیلم، انیمیشن و.. بیان می‌شود و به مخاطب منتقل می‌گردد. در این نوع آثار اغلب از موسیقی هماهنگ با محتوا برای افزایش جذابیت و هیجان استفاده می‌شود.
اصول داستان نویسی
- بنا کردن داستان
یکی از مهم‌ترین اصول داستان نویسی این است که نویسنده برای نگارش اثر عجله نکند و زمان مناسبی برای نوشتن و تکمیل اثر در نظر بگیرد. تصویر ذهنی که در نویسنده ایجاد می‌شود باید تا زمانی که تحقیق و مطالعه در آن زمینه را تکمیل می‌کند، باقی بماند. برای نگارش یک اثر خوب باید مراحل مختلفی گذرانده شود که در حالت کلی شامل موارد زیر است:
- موضوع یابی
قبل از شروع نگارش محتوا، نویسنده باید بداند که می‌خواهد در رابطه با چه موضوعی اثر خلق کند تا بتواند سبک مناسب و سایر اصول داستان نویسی را متناسب با هدف خود انتخاب کند و مطابق با آن پیش برود.
- طراحی داستان
یکی از مواردی که در کارگاه داستان نویسی مورد تاکید قرار می‌گیرد، طراحی اولیه است. نویسنده اثر باید بعد از تعیین موضوع، نقشه کلی داستان را قبل از نوشتن آن برای خود در نظر گرفته باشد. بعد از طراحی، نویسنده می‌تواند نوشتن اثر خود را شروع کند. طرح اثر باید اطلاعات اولیه را در برگرفته باشد و کاملا واضح باشد و خود نویسنده متوجه باشد که قصه درباره چه چیزی یا چه فردی بوده است و شروع و پایانش چگونه بوده و چه راهی را طی کرده است.
به عبارت دیگر در طراحی باید معلوم باشد که داستان از کدام نقطه آغاز می‌شود و چه مسیری را طی می‌کند و چگونه به پایان نزدیک می‌شود و در نهایت چگونه به اتمام می‌رسد.
در طراحی هر اثر شخصیت اصلی داستان، زمان اتفاقات و مکانی که رویدادها در آن انجام شده‌اند، باید تعیین شده باشد.
- پرسش اساسی
برای شروع هر سبک، یکی از سوالاتی که باید نویسنده در ذهن خود داشته باشد این است که چگونه باید یک طرح کلی درباره موضوع خود ایجاد کند. بهتر است ابتدا یک داستان کوتاه درباره موضوع در نظر گرفته شود و به مرور حجم اثر افزایش پیدا کند تا نویسنده بتواند در باره موضوع اثر خود و طرح کلی اثر و… فکر کند. بعد از اینکه سوالات ذهنی نویسنده برطرف شد، تنها قدم باقی مانده برای خلق اثر استفاده از قلم و کاغذ است.
سوالاتی که نویسنده قبل از نگارش و در مراحل موضوع یابی و طراحی مطرح می‌کند تاثیر بسیار زیادی در نحوه شکل گیری قصه و ایده‌‌‌‌های داستان نویسی دارد. اگر در هر یک از مراحل مربوط به داستان نویسی مشکل داشته باشد می‌توانید با شرکت در کلاس‌های اصول داستان نویسی با اصول طراحی و موضوع یابی و… به صورت کامل و واضح آشنا شوید.
- شخصیت پردازی
یکی از مهم‌ترین اصول داستان نویسی، شخصیت پردازی است. نویسنده باید به گونه‌ای بتواند شخصیت‌های اصلی اثر را که نقش مهمی دارند بیان کند تا ذهن خواننده شکل پیدا کند و از طرح اثر دور نشود.
در برخی از آثار که تعداد شخصیت‌ها بسیار زیاد است، ممکن است نویسنده فرصت پیدا کردن شخصیت اصلی را در طول داستان نداشته باشد، در این مواقع خصوصیات اصلی به وجود می‌آیند و در این حالت خصوصیات هر شخصیت به صورت توصیفی در چند جمله از زبان خود نویسنده یا یکی از شخصیت‌های داخل اثر بیان می‌شود.
- اسم داستان
نامی که برای اثر انتخاب می‌شود، باید جذاب و واضح باشد. این نام در عین اینکه باید ارتباط مستقیم و خوبی با چارچوب کلی اثر داشته باشد، نباید محتوای اثر را آشکار کند به عبارت عامیانه محتوا را لو دهد. بنابراین انتخاب نام مناسب که هم باعث جذب مخاطب شود و هم به نوعی اسرارآمیز باشد بسیار اهمیت دارد.
- انتخاب الفاظ و رعایت نکات دستوری
یکی از مهم‌ترین و تاثیر گذارترین ابزار کار برای نویسندگان الفاظی است که در متن استفاده می‌کنند. بنابراین آشنایی با نحوه استفاده از الفاظ و مکان و زمان مناسب استفاده از آن‌ها بسیار مهم است. در واقع باید نویسنده از این الفاظ استفاده کند تا اثر خود را به صورت اصولی‌تری ارائه کند. اهمیت ندادن به الفاظ و واژه‌ها به معنای اهمیت ندادن به داستان نویسی است.
در انتهای مقاله، به برخی دیگر از نکات مهم در داستان نویسی اشاره می‌کنیم:
- عدم استفاده از کلمات و جملات قدیمی هنگام انتخاب واژه‌ها و نگارش‌ها متن
- عدم استفاده از جملات تکراری
- خلاقیت در داستان نویسی
- تلاش برای مفید بودن آموزه‌‌‌‌ها و اهداف اثر برای نسل امروز و مخاطب
- عدم استفاده از آرایه‌های قدیمی که خواندن اثر را برای خواننده سخت می‌کنند.
